زنبور مغزخوار سیاه بادام

زنبور مغزخوار سیاه بادام چیست؟

زنبور مغز خوار سیاه بادام (Eurytoma Amygdali)، یک آفت مهم در هسته محصول بادام در جنوب شرقی اروپا، خاورمیانه و کشورهای آسیای مرکزی است. اولین بار در اواخر سال 1997 در مجارستان مشاهده شد، و در سال 2010 به فرانسه و اسپانیا گسترش پیدا کرد. این آفت به عنوان یک حشره با اهمیت اقتصادی شناخته می شود، و می تواند تا 70 درصد و در برخی مواقع 90 درصد به محصول خسارت بزند.

این زنبور گونه‌ای از خانواده Eurytomidae است، و در بیشتر مناطق بادام کاری دنیا و همچنین در ایران فعالیت دارد. زنبور مغز خوار بادام در مناطق بادام کاری کشور خصوصا در استان‌های آذربایجان شرقی، چهار محال بختیاری، اصفهان و فارس بیشتر خسارت می‌زند. این آفت بادام های شیرین را نسبت به سایر ارقام بادام ترجیح می دهد.

نحوه خسارت آفت زنبور مغزخوار سیاه بادام

این آفت می‌تواند تا 71 درصد از محصولات بادام را از طریق خسارت به میوه‌ها از بین ببرد. و گاهی اوقات خسارت ناشی از مومیایی کردن بادام‌های آلوده به محصول می‌تواند به 90 درصد هم برسد. در فرانسه، تا 80 درصد از محصولات در برخی از باغات را می‌توان از بین برد. تلفات محصول در اسپانیا 90 درصد گزارش شده است، و 50 درصد در بلغارستان. در ترکیه، مهم‌ترین آفت بادام گزارش شده است. در ایران از مهم‌ترین و شایع‌ ترین آفت بادام کاری است که در برخی باغات تا 90 درصد خسارت می‌زند.

از عوامل خطرناک و خسارت‌زای زنبور مغزخوار سیاه بادام، تهاجمی بودن در محدوده بومی خود، رشد سریع، پتانسیل تولید مثلی بالا و توانایی زنده ماندن بیش از یک سال است. احتمال ورود این آفت به مناطق توسط حمل محصولات آلوده می‌باشد. پراکندگی طبیعی E. amygdali فقط توسط افراد بالغ انجام می‌شود، که در هنگام پرواز به دنبال مکان های مناسب برای تخم گذاری می‌گردند.

این پراکندگی احتمالاً در مکان‌های نزدیک به هم انجام می شود. زیرا بزرگسالان تغذیه نمی‌کنند، و طول عمر آن‌ها فقط 13 روز است. صادرات و واردات بادام یا (مغز) آلوده برای مصرف انسان یا خوراک دام باعث پراکنش زنبور مغزخوار سیاه بادام در مکان های طولانی می‌شود. Eurytoma amygdali در درجه اول به میوه‌های محصول بادام و میزبان ثانویه بادام وحشی آسیب می‌رساند، اما در زردآلو نیز مشاهده می‌شود.

شرایط محیطی مناسب برای رشد آفت

شرایط محیطی مناسب برای رشد E. amygdali مشابه شرایط میزبان اصلی آن Prunus amygdalus [Prunus dulcis] است، که در مناطقی با آب و هوای معمولی مدیترانه‌ای و میانگین دمای سالانه 15.08 درجه سانتی گراد یا آب و هوای خشک در تابستان و باران ملایم تر در زمستان می‌باشد. این حشره به دلیل گلیکول موجود در بدن سرما را تحمل می‌کند: گلیکوژن یک منبع انرژی یا عامل محافظ رایج در بدن حشرات است. گلیکوژن موجود در لارو دیاپوز E. amygdali برای افزایش تحمل سرمای این حشره به گلیکول تبدیل می‌شود.

مشخصات آفت

طول نر بالغ زنبور مغز خوار 4 تا 6 میلی متر و ماده بالغ 6 تا 8 میلی متر است. بدن آن مشکی براق و پاهایش رنگ روشن تری دارد. لارو آن مایل به سفید، بدون پا، مخروطی شکل، و بدن به وضوح تقسیم شده است. ماده های بالغ دارای سر سیاه رنگ با چشمان قهوه‌ای تیره و بال‌ها تقریباً شفاف با یک نقطه تیره کوچک به نظر می‌رسند. قفسه سینه و شکم آن‌ها دوکی شکل و مشکی براق است. نرها معمولا کوچکتر از ماده‌ها هستند.

نحوه تکثیر زنبور مغزخوار سیاه بادام

حشرات بالغ زنبور مغز خوار بادام در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت ماه از مرحله شفیرگی خارج می‌شوند و به مدت 6 تا 4 روز در داخل بادام باقی می‌مانند. حشرات بالغ با فک پایین خود یک سوراخ خروجی دایره‌ای شکل در پریکارپ سخت میوه ایجاد می‌کنند و خارج می‌شوند. در شرایط طبیعی، تا 22 درصد از حشرات در طول این فرآیند می‌میرند. بزرگسالان غذا نمی‌خورند. در عرض 3 تا 6 روز پس از ترک بادام، جفت گیری می‌کنند. بلافاصله پس از آن، ماده‌ها با فروکردن تخمدان خود در میوه‌های جوان در آندوسپرم میوه‌های جوان تخم گذاری می‌کنند.

میانگین تعداد تخم‌های هر ماده 47 و حداکثر 88 عدد تخم است. ماده‌ها به طور قابل توجهی به بوی میوه در میوه‌های نارس بادام برای تخم گذاری واکنش نشان می‌دهند. Eurytoma amygdali دارای یک دیاپوز طولانی است، که در طول زمستان خاتمه می‌یابد، و شفیره شدن در داخل میوه در اواخر زمستان تا اوایل بهار انجام می‌شود. مرحله شفیرگی 18 تا 51 روز به طول می انجامد، و دوره معمول آن 20 تا 25 روز است. طول عمر بالغین ماده و نر مغز خوار بادام به ترتیب 13.55 و 9.55 روز است.

علائم خسارت زنبور مغزخوار سیاه بادام

 بارزترین علامت خسارت کرم مغز خوار بادام وجود میوه‌های خالی است. که کوچکتر، کم وزن تر است و ممکن است دارای تراوش صمغ باشند. میوه‌های آلوده در طول تابستان و پاییز کم آب، چروکیده با رنگ قهوه‌ای به نظر می‌رسند. در واقع لاروها پس از خروج از تخم از مغز میوه میزبان تغذیه می‌کنند. و میوه‌های آلوده فاقد مغز هستند، و در کل میوه‌ها را تخریب و سوراخ می‌کنند. بادام‌های آلوده پس از برداشت به درخت چسبیده باقی می‌مانند. در طول زمستان، میوه‌ها سیاه و مومیایی می شوند. در فصل بهار، حشرات بالغ از طریق یک دایره کوچک سوراخ خروجی بیرون می‌آیند، که بهترین گواه وجود زنبور مغزخوار سیاه بادام در باغ است.

زمستان گذرانی آفت

زنبور مغز خوار بادام زمستان را به صورت لارو کامل در داخل میوه‌های خشک روی درختان بادام و یا روی سطح زمین سپری می‌کنند. زنبور مغزخوار سیاه بادام تنها یک نسل در سال داشته و مبارزه با آن تنها در زمان کوتاهی از سال امکان‌پذیر است. درون هر مغز بادام فقط یک لارو زندگی می‌کند، و اگر بادام صاحب دو مغز باشد، داخل هر کدام یک لارو به صورت مستقل زندگی می‌کند.

پیشگیری و کنترل زنبور مغزخوار سیاه بادام

در کل کنترل بیولوژیکی خاصی علیه زنبور مغزخوار سیاه بادام ثبت نشده است. اما حفظ شکارگرها و پارازیت‌ها جهت کنترل این آفت موثر و بالقوه هست و به عنوان کنترل بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. حشرات شکارگر علیه زنبور مغز خوار بادام شامل؛ Thanasimus sp  ،Pyemotes amygdali ،Gugolzia bademia ،Aprostocetus bucculentus ،Adontomerus amygdali  و … و حشره پارازیت علیه زنبور مغزخوار سیاه بادام شامل Pyemotes muraiae می‌باشد. اگر چه P. muraiae به طور کلی نرخ انگلی در سطح بالایی ندارد، اما موثرترین پارازیتوتید علیه زنبور مغزخوار سیاه بادام است. دشمنان طبیعی بین 7 تا 40 درصد از جمعیت زنبور مغز خوار بادام را از بین می برند.

بازرسی مرتب باغات، نصب تله‌های فرمون جنسی، یا قرار دادن قفس‌هایی که حاوی ماده‌های باکره زنده هستند، جهت نظارت بر جمعیت حشره و تشخیص زمان ظهور حشرات بالغ، و تشخیص زمان دقیق مبارزه با روش های کنترلی موثر و حتی زمان مبارزه شیمیایی را آسان می‌کند. برای نظارت بر ظهور حشرات بالغ، قفس‌های حاوی میوه‌های آلوده سال قبل، در باغ قرار می‌دهند و حشرات بیرون ‌آمده شمارش می‌شوند، اگرچه استفاده از تله‌های فرمون جنسی برای تشخیص ظهور حشرات نر آسان‌تر است.

سموم شیمیایی موثر بر آفت

سموم شیمیایی برای کنترل حشرات بالغ جهت جلوگیری از تخم گذاری در گونه‌های بادام حساس استفاده می‌شود. کنترل شیمیایی زنبور مغزخوار سیاه بادام فقط در زمان پرواز حشرات بالغ که معمولاً با توجه به سال از اواخر اسفند تا اواسط فروردین است انجام می‌شود. زمانی که 10 تا 50 درصد از تخم ها در حال تفریخ هستند، یا 3 تا 4 هفته پس از شروع شکار حشرات نر در تله های فرمونی نیز برای سمپاشی زمان مناسبی است.

در صورت آلودگی شدید جمعیت حشره، ممکن است دو یا سه سمپاشی در فواصل ده روزه مورد نیاز باشد. استفاده از سموم شیمیایی در زمان گل‌دهی ممنوع است. از بکارگیری سموم سیستمیک و یا دیمتوات قبل از آزمایشات لازم خودداری شود، زیرا باعث ریزش شدید میوه و برگ می‌شود. استفاده از سموم حشره کش ها باید در زمان دقیق و با مشورت کارشناس گیاهپزشک انجام شود. در زمان سفت شدن بادام ها میتوان از سم افوریا سینجنتا به صورت محلول پاشی استفاده کرد.

بهترین روش برای مقابله با زنبور مغزخوار بادام

بهترین راهکار کنترل زنبور مغزخوار سیاه بادام استفاده از بهداشت زراعی و از بین ‌بردن بقایای آلوده از باغ است. برای کمک به کاهش جمعیت Eurytoma amygdali در مناطق کشت بادام، حذف باغات متروکه و درختان بادام وحشی آلوده بسیار مهم است. همه بادام‌ها را از درختانی که علائم حمله در تابستان و پاییز را نشان می‌دهند، حذف کنید. میوه‌های مومیایی شده روی درخت را جهت حذف لاروها و شفیره‌های درون میوه، جمع آوری کنید و از بین ببرید. بادام‌های آسیب دیده را باید در زمستان جمع آوری و بسوزانید. از جمله آن‌هایی که روی زمین یافت می‌شوند. جمع آوری و انهدام بادام‌های آسیب دیده آلودگی را 46 تا 47 درصد کاهش می‌دهد.

کاشت ارقام مقاوم و حذف ارقام حساس در مناطق با آلودگی وسیع، خسارت را به شدت کاهش می‌دهد. میزان آسیب ناشی از زنبور مغز خوار بادام با توجه به رقم بادام بین 1 تا 80 درصد متغیر است. برخی از ارقام نرخ آلودگی متفاوتی را نشان می‌دهند. به ویژه واریته های Hama و Leiy به زنبور مغزخوار سیاه بادام مقاوم هستند و کمتر آلوده می‌شوند.