تفاوت بذرهای استاندارد، هیبرید و تراریخته

تفاوت بذر استاندارد، هیبرید و تراریخته

امروزه با ورود محصولات تراریخته به بازار و گنجایش آن‌ها در برنامه غذایی این سوال برای همه پیش می‌آید که محصولات تراریخته چیست؟ چگونه تولید می‌شوند؟ آیا برای سلامتی انسان‌ها و موجودات زنده مضر است یا خیر؟ آیا سبب آسیب به محیط زیست می‌شود یا خیر؟ راه تشخیص محصولات تراریخته چیست؟ یکی از بهترین و عمده‌ترین روش‌های تکثیر گیاهان از طریق بذر است. امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی گیاهان مختلفی از نظر بانک ژنی و صفات وجود دارند. این گیاهان به روش‌های مختلفی تولید و با عناوین و اصطلاحات اختصاصی توصیف می‌شوند. سه عنوان برای شناسایی بذرهای این گیاهان به کار برده می‌شود: بذرهای استاندارد (Open Pollinated)، بذرهای هیبرید یا F1، بذرهای تراریخته (GMO)

تفاوت بذرهای استاندارد و هیبرید و تراریخته چیست؟

بذرگیری از گیاهان به چند روش صورت میگیرد:

بذرهای استاندارد یا OP

در این نوع از یک والد بذرگیری می‌شود و محصولات نسل به نسل خصوصیت یکسانی را به ارث می‌برند و نشان می‌دهند. بذر حاصل از محصول این گیاهان به صورت دستی توسط کشاورزان امکان پذیر بوده و اختلال در کیفیت محصول و تغییر در بروز صفات ایجاد نمی‌شود.

بذرهای هیبرید یا F₁

در تفاوت بذرهای استاندارد، هیبرید و تراریخته، این نوع بذرگیری از گیاهی صورت می‌گیرد که دو والد داشته و خصوصیات هر دوی آن‌ها را به صورت ترکیبی به ارث می‌برد. این نسل دارای مقاومت‌های زیادی است و تنها در همین نسل صفات برتر را بروز می‌دهد و قابلیت کشت دارد. در صورت گرفتن بذر از این محصولات و تولید گیاه F2، یا گیاهی رشد نمی‌کند یا در صورت رشد دارای محصولی بی کیفیت و خارج از چهارچوب صفات استاندارد است. به عنوان مثال گوجه فرنگی‌هایی که از بذرگیری محصولات هیبرید به دست می‌آیند؛ دچار بدشکلی و سایز غیر استاندارد می‌شوند و مقاومت‌های پایین‌تری نسبت به گیاه والد دارند.

لازم به ذکر است بذرهای هیبریدی که اصلاح نژاد شده‌اند، به هیچ عنوان برخلاف کشاورزی ارگانیک نیستند و در تولید آن‌ها به روش کشت بافت یا اصلاح از طریق تکثیر بذر، هیچ گونه دستکاری ژنتیکی صورت نمی‌گیرد. آن‌ها به هیچ عنوان تغییر یافته ژنتیکی نیستند (Non-GMO)، بذرهای تغییر ژنتیکی یافته، بذرهای تراریخته یا ترنس ژنتیکی شده (GMO) نام دارند.

بذرهای تراریخته یا ترنس ژنتیکی شده (GMO):

در تفاوت بذرهای استاندارد، هیبرید و تراریخته، در واقع این نوع بذرها توسط علم مهندسی ژنتیک و ژنتیک مولکولی تولید می‌شوند. و بعد از آزمایشات و دستیابی به نتایج مطلوب ارائه می‌شود. در این روش یک یا چند ژن محدود از خزانه ژنتیکی گونه‌های دیگر شناسایی و استخراج شده و در محیط آزمایشگاهی به بانک ژنی بذر مورد نظر اضافه می‌شود. به زبان دیگر علم ادغام کردن ژن‌ها از موجودات مختلف در شرایط آزمایشگاهی که با نام تکنولوژی DNA نوترکیب نیز خوانده می‌شود. طبیعت قادر به انجام این عملکرد نیست و تنها در شرایط آزمایشگاهی امکان پذیر می‌باشد.

هدف از تولید بذرهای تراریخته چیست؟

هدف از این کار افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات، بیماری‌ها، تنش‌های محیطی، افزایش تحمل به تنش‌های غیر زنده محیطی مانند شوری، کم‌آبی، بهبود بازارپسندی و کیفیت محصول، افزایش عملکرد و تناژ محصولات و بهبود سطح سلامت جامعه از طریق کاهش سموم و کودهای شیمیایی است.

مزایا و معایب بذرهای استاندارد

مزایا: بذر استاندارد قیمت بسیار پایین‌تری نسبت به ارقام اصلاح شده دارند. از طرفی بسیار خوش عطر و طعم بوده و طعم اصیل محصول را می‌توان در آن‌ها حس کرد.

معایب: کیفیت محصولاتی که از بذور استاندارد حاصل می‌شوند و مقاومت بوته و محصولات آن‌ها نسبت به بیماری‌ها، آفات و تنش‌های محیطی کمتر از ارقام هیبرید و تراریخته می‌باشد.

مزایا و معایب بذرهای هیبرید

مزایا: از مزایای محصولات هیبرید می‌توان باردهی، مقاومت و کیفیت بالاتر محصولات هیبرید نسبت به ارقام استاندارد را بیان کرد.

معایب: یکی از معایب محصولات هیبرید این است که به دلیل تلقیح دو گیاه مختلف بسیاری از ژن‌ها از بین می‌روند و صفاتی مانند رنگ، بو و مزه نیز تغییر می‌کند. این تفاوت زمانی ملموس می‌شود که محصولات هیبرید را با میوه‌های استاندارد و خانگی مقایسه کنیم. اینگونه متوجه تفاوت طعم و عطر آن‌ها می‌شویم.

مزایا و معایب بذرهای تراریخته

مزایا: اصلی‌ترین مزیت ارقام تراریخته مقاومت بسیار بالای آن‌ها در برابر آفات و بیماری و به دنبال آن کاهش مصرف سموم است.

معایب: به دلیل وارد شدن ژنوم تولید سم به این گیاهان، بعد از مصرف محصولات در برخی ارقام، ممکن است مقداری سم وارد بدن موجودات زنده شود که خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. همچنین نظریه‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه با استفاده از بذور تراریخته به دلیل مقاومت بالای این محصولات به سموم علف‌کش، افزایش آلودگی محیط زیست توسط علف‌کش‌ها را به دنبال دارد.

هدف از تولید بذرهای تراریخته چیست؟

هدف از این کار افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات، بیماری‌ها، تنش‌های محیطی، افزایش تحمل به تنش‌های غیر زنده محیطی مانند شوری، کم‌آبی، بهبود بازارپسندی و کیفیت محصول، افزایش عملکرد و تناژ محصولات و بهبود سطح سلامت جامعه از طریق کاهش سموم (جهت کنترل آفات و بیماری‌ها) و کودهای شیمیایی است.

چرا میگویند بذرهای تراریخته سمی و برای انسان مضر است؟

همان طور که در مباحث قبل اشاره کردیم، برای تولید محصولات تراریخته قسمتی از ژن برخی از موجودات زنده‌ای مانند باکتری‌ها و برخی میکروب‌ها را در شرایط آزمایشگاهی به ژنوم گیاهان مد نظر وارد می‌کنند. به عنوان مثال باکتری BT (باسیلوس تورینجینسیس Bacillus thuringiensis) که به طور طبیعی در خاک و محیط وجود دارد، قادر به تولید سمی است که برای آفات و حشرات بیماری‌زا می‌باشد.

مهندسین ژنتیک ژن تولید سم را در باکتری شناسایی کرده و در شرایط آزمایشگاهی آن را به ژنوم گیاه اضاف می‌کنند. در این صورت گیاه قادر به تولید سم علیه بسیاری از آفات می‌باشد. بنابراین بدون استفاده از سموم آفت‌کش و آلودگی محیط زیست محصولات از خسارات آفات در امان می‌مانند. این درحالی است که در خون برخی انسان‌ها دوز پائینی سم ناشی از این باکتری مشاهده شده است. بنابراین پزشکان نسبت به مصرف خوراکی این گونه گیاهان واکنش نشان می‌دهند و احتمال بروز خطراتی مانند ابتلا به سرطان یا بیماری‌های دیگر را بیان می‌کنند.

تولید تفاوت بذرهای استاندارد، هیبرید و تراریخته آفتکش‌های بیولوژیکی

تولید بذرهای تراریخته با استفاده از برخی میکروب‌ها که بر روی حشرات ایجاد بیماری می‌کنند. از این آفتکش‌ها تحت عنوان حشره‌کش‌های میکروبی یاد می‌شود. عوامل کنترل بیولوژیکی یا آفتکش‌های بیولوژیکی، به فرآورده‌هایی با پایه بیولوژیکی و بیوشیمیایی گفته می‌شود که جهت کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی به کار رفته و نسل آینده فرآورده‌های حفظ نباتات نام گرفته‌اند.

کدام بذر بهتر است؟ استاندارد، هیبرید یا تراریخته؟

هر کدام مزایا و معایبی دارند. یکی از مزایای ارقام استاندارد، قابلیت بذرگیری به صورت دستی توسط خود کشاورزان و قیمت بسیار ارزان‌تر است. اما بذرهای هیبرید قابلیت بذرگیری نداشته و قیمت بالاتری دارند. این در حالی است که مقاومت و کیفیت محصولات بذرهای هیبرید بسیار بالاتر از بذرهای استاندارد است. بذر تراریخته نسبت به عوامل بازدارنده رشد و کاهش کیفیت و کمیت محصولات مقاوم هستند؛ اما هنوز بر سر تاثیر سوء آن‌ها بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها اختلاف نظر وجود دارد.

به طوری که عده‌ای از منتقدان بر این باورند که پرورش محصولات تراریخته سبب کاهش مصرف سموم آفت کش و از طرفی افزایش مصرف سموم علف‌کش مانند رانداب (گلایفوزیت) و آلودگی محیط زیست بر اثر مقاومت گیاهان به علف‌کش و استفاده از آن ها شده است. یا برخی منابع از وجود سم بی تی (BT) در خون انسان ها گزارش داده‌اند.