کنه پیاز – روش های پیشگیری، کنترل و مقابله

کنه پیاز چیست؟

کنه پیاز (Rhizoglyphus echinopus) که به کنه لامپی Bulb mites نیز شناخته می‌شود، در اروپا، سراسر ایالات متحده، کانادا، ژاپن و جزایر برمودا گزارش شده است. این کنه‌ها به راحتی در محموله‌های غده‌های آلوده گیاهان حمل می‌شوند. کنه پیاز آفت مهمی هست که به پیازها، بنه‌ها و غده‌های مختلف محصولات زراعی (مانند پیاز، سیر و سایر سبزیجات) و گیاهان زینتی (سوسن و سایر گل‌ها) در گلخانه‌ها و مزارع در سرتاسر جهان حمله می‌کنند.

علائم خسارت آفت کنه پیاز

کنه پیاز عمدتا به غده‌ها و ساقه‌ها خسارت می‌زند. پیازهای آلوده ممکن است پوسیده شوند و رشد نکنند. یا کند رشد کنند، کوتوله و بدشکل شوند. اگرچه کنه پیاز به عنوان یک آفت اولیه پیاز به حساب نمی‌آید، اما اغلب آسیب جدی به محصول وارد می‌کند. كنه پياز با تشكيل جمعيت داخل و روي پياز و همچنين با تغذيه از مركز پياز و بين رگبرگ‌ها و زير لايه اپيدرمی برگ‌ها منجر به زردی، ضعف، كوتولگی، عدم تشكيل گل آذين، پوسيدگی و نرمی پيازها، پژمردگی و سرانجام مرگ گياه می‌شود.

کوچکترین آسیب یا زخم به غده‌ها باعث می‌شود تا کنه‌ها وارد غده شوند. بعد از ورود، به سرعت پیازها را لهیده می‌کنند. هجوم کنه‌ها به غده‌ها به طور کلی نشان می‌دهد که پیازها قبلاً آسیب دیده‌اند. این آسیب می‌تواند ناشی از آفات دیگر باشد، مانند مگس پیاز، آسیب مکانیکی، یا نگهداری نامناسب. ظاهراً کنه‌های پیاز حتی می‌توانند به ریشه‌ها و بنه‌های سالم جدید، به‌ویژه در گلخانه‌ها حمله کنند. کنه پیاز علاوه بر تغذیه مستقیم و خسارت به غده‌ها، تهدیدی برای گیاهان هستند، زیرا حامل قارچ‌های ساپروفيت و سایر عوامل بیماری زا می‌باشند. اين كنه روی گياهان پيازی و سيب زمينی سوراخ شده توسط كرم مفتولی نیز ايجاد كلنی می‌نمايد، و در طول زمستان نيز فعال است.

مشخصات آفت

کنه پیاز به ندرت به عنوان افراد منفرد دیده می‌شود. بیشتر در کلنی‌های بزرگ فعالیت دارند. تمام مراحل کنه را می‌توان در طول سال مشاهده کرد. رشد آن‌ها ممکن است در پنج یا شش مرحله رخ دهد. چرخه زندگی شامل تخم، لارو ، پروتونیمف، هیپوپوس، تریتونیمف و بالغ ادامه می‌یابد. کنه‌های بالغ پیاز از 0.5 تا 0.9 میلی متر طول دارند، و دارای چهار جفت پا هستند. بدن آن‌ها براق، سفید، تا حدودی شفاف و صاف با زائده‌های قهوه‌ای مایل به قرمز است.

تخم

تخم این کنه سفید و شفاف به طول 0.12 میلی متر و بیضی شکل است.

لارو

طول لاروها 0.15 تا 0.2 میلی متر است، و زمانی که به صورت کامل رشد می کنند، به طول 0.25 میلی متر می‌رسند. لاروها سفید و بیضی شکل و فقط سه جفت پا دارند، و فاقد مکنده‌های تناسلی هستند.

پروتونیمف

Protonymph پروتونیمف دارای چهار جفت پا است. بیضی شکل و تقریباً 0.4 میلی متر طول دارد. این مرحله با داشتن دو مکنده تناسلی از تریتونمف قابل تشخیص است. در حالی که تریتونمف دارای سه یا چهار مکنده تناسلی است.

هیپوپوس

Deutonmph یا Hypopus این مرحله ساکن، بیضی شکل، در قسمت بالایی بدن محدب، و در قسمت زیر صاف، قهوه ای و 0.2 تا 0.3 میلی متر طول دارد. ظرف دهان وجود ندارد. در قسمت پایینی پشت یک صفحه مکنده تناسلی آشکار است. مرحله هیپوپی زمانی تشکیل می شود، که جمعیت کنه در میزبان افزایش می یابد، یا بستر در اثر پوسیدگی بیش از حد آلوده می شود.

در مرحله هیپوپال کنه به حشراتی که روی پیازها فعالیت می‌کنند، به شكل مسافری يا فورزی، متصل می‌شوند و ممکن است به پیازهای دیگر منتقل شوند و باعث انتشار كنه پياز می‌شوند. کنه‌ها در مرحله هیپوپی تغذیه نمی‌کنند. و در برابر گرسنگی و شرایط نامطلوب محیطی مقاوم هستند. نسبت نر به ماده بسته به رطوبت نسبی، رژیم غذایی و شاید عوامل دیگر از 1 به 1 تا 1.9 به 1 متغیر است.

تریتونیمف

تریتونیمف حدود 0.5 میلی متر طول دارد، و هنوز دهانه تناسلی مشخصی ایجاد نکرده است. کنه پیاز در طول سال در مزرعه و سپس در انبار فعال است. و حتی با خوردن كاغذ و ديگر مواد آلی قادر به بقا است لذا در صورت وجود غذاي كافی، دما و رطوبت مناسب توليد مرحله دئوتونمف يا هيپوپوس آن‌ها بيشتر می‌شود.

بالغ

ماده‌های کنه پیاز بسته به میزبان هر کدام تا 700 تخم می‌گذارند. تخم‌ها در 5.1 تا 27 روز بالغ می‌شوند. کل چرخه زندگی از تخم تا بالغ با توجه به پیاز میزبان، دما و رطوبت نسبی می‌تواند 13.9 روز (در دمای 25 درجه سانتیگراد) باشد. بالغ‌ها در دماهای پایین‌تر عمر می‌کنند (تا 121 روز) و نرها دو برابر ماده‌ها عمر می‌کنند. این کنه‌ها می‌توانند در دمای 35 درجه سانتیگراد زنده بمانند. اما نمی‌توانند در آن دما تخم بگذارند. از طرف دیگر این کنه‌ها نمی‌توانند در دمای کمتر از 11.8 درجه سانتی گراد رشد کنند.

طول عمر این کنه تا حد زیادی به دما، رطوبت نسبی (100 درصد بهترین است) و غذای موجود بستگی دارد. کنه‌های پیازی نمی‌توانند خشکی را تحمل کنند، و پیازهای خشک موجود در انبار معمولا مورد حمله قرار نمی‌گیرند. مگر اینکه کنه‌ها از قبل در عمق بافت قرار داشته باشند.

مدیریت آفت کنه پیاز

با توجه به اهميت اقتصادی اين آفت ارائه يک برنامه مديريتی مناسب جهت كنترل كنه پياز امری كاملاً ضروری است. اما با توجه به حضور اين كنه داخل و روی پياز و عدم دسترسي به آن، اكثر روش‌های مبارزه اثر مطلوبی روی آفت ندارند. استفاده از تيمارهای پيش از كاشت نظير ضد عفونی با آب گرم، تركيبات آفت كش و همچنين استفاده از دشمنان طبيعی در قالب برنامه‌های مديريت تلفيقی آفت می‌تواند نقش مهمی در كاهش آلودگي و خسارت پس از كاشت، صرفه جويی در هزينه‌های توليد و نيز بهبود صادرات محصول ايفا نمايد.

جهت مدیریت آفت از دست زدن به غده‌های آسیب دیده جهت جلوگیری از ورود قارچ‌ها و کنه‌های پیازی، اجتناب کنید و از نشاها و غده‌های سالم و ضدعفونی شده استفاده کنید.

کنترل بیولوژیکی آفت

• استفاده از کنه شکاری، Cosmolaelaps claviger، که به راحتی از R. echinopus و دیگر موجودات خاک تغذیه می‌کند.
• استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک و استفاده همزمان از ضدعفونی کورم‌ها به همراه رهاسازی کنه شکارگر aculeifer Hypoaspis جهت کاهش آلودگی و کنترل کنه R. echinopus در قالب کنترل تلفیقی آفت توصیه می‌گردد.
• خیساندن پیازها در یک محلول کنه کش قبل از کاشت از خسارت کنه پیاز جلوگیری می‌کند.
• ضدعفوني كورم‌ها و غده‌ها با آب گرم قبل از کاشت
• استریل کردن خاک با بخار و متیل بروماید در غلظت‌های کم، کنه‌ها را درون خاک از بین می‌برد.
• کنه‌های پیاز نسبت به تعدادی از آفت‌کش‌ها مقاوم شده‌اند، که ظاهراً به دلیل اکسیدازهای فعال، استرازها و ترانسفرازها بدنشان را سم‌زدایی می‌کنند.
• کنه پیاز نسبت به آبامكتين و برخي از پيروتروئيدهاي مصنوعي متحمل هستند، اما نسبت به اكثر سموم فسفره و كاربامات آلی از جمله، آزوسيكلوتين، كاربوفوران و اتيون از خود حساسيت نشان می‌دهند.
• برای استفاده از مواد شیمیایی و روش‌های کنترلی خاص حتما با کارشناسان گیاهپزشک مشورت کنید.