انواع سیر و نحوه کشت آن

سیرها به طور کلی به دو دسته سیر غده‌ای (سیر کله، “بنفش و سفید”) و سیر علفی (سیر سفید) تقسیم می‌شوند. سیر حبه‌ای نیز خود به دو گروه سیر گردن سخت (یقه پهن یا طوقه پهن) و سیر گردن نرم (یقه نرم یا طوقه باریک) تقسیم می‌شود. کاشت سیر به دو روش بذر و غده قابل انجام است. در ادامه متن این دو روش را به تفصیل توضیح خواهیم داد.

کاشت سیر از طریق بذر

کشت بذر سیر بسیار محدود بوده و در موارد نادری به وسعت بسیار کم انجام می‌شود. چرا که تولید بذر سیر هنوز به طور انبوه امکان پذیر نیست؛ و به ندرت در برخی کشت‌ها، چند عدد بذر تولید می‌شود. در کشت از طریق بذر، در موارد نادری که آن دانه‌های سیاه واقعی سیر دریافت می‌شود، باید آن‌ها را دقیقاً مانند دانه‌های پیاز کشت کرد. از آنجایی که بذرگیری از سیر بسیار مشکل بوده و گیاهی که از آن می‌روید استقامت پائینی دارد؛ تولید و تکثیر از طریق بذر بسیار کمتر و کم اهمیت‌تر است.

گیاهانی که به این طریق تولید می‌شوند، به‌هرحال به احتمال زیاد رشد نمی‌کنند و گاهی سال‌ها طول می‌کشد تا سیر تولید کنند. بذر‌گیری از سیر عمدتاً به تنوع موارد استفاده و آب و هوای محل رشد آن بستگی دارد.

کاشت سیر از طریق غده

سیر را می توان به راحتی از طریق کشت غده رشد داد. هر کله سیر حدود 12 عدد غده دارد. (میزان غده مورد نیاز سیر حبه‌ای در هر هکتار 3 تن و سیر علفی 300 کیلو است) زمان کشت باید غده‌های سیر حبه‌ای را به عمق حدود 2 تا 3 اینچ (5-8 سانتی متر)، سیر علفی 1 تا 2 اینچ (2.5 تا 5 سانتی ‌متر) و هر دو نوع را با فاصله حدود 6 اینچ (15 سانتی متر) از یکدیگر در زمین قرار داد. از معایب کشت سیر به صورت غده ضریب تکثیر پایین، بالا رفتن هزینه و تلفات انبارداری، ماندگار شدن و پراکنش آفات و بیماری‌ها و هزینه بالای تولید است.

خاک مناسب برای کشت سیر چه ویژگی‌هایی دارد؟

از آنجایی که سیر برای رشد به مواد آلی فراوانی نیاز دارد باید در بستر غنی از مواد غذایی (به اصطلاح خاک چاق باشد) کشت شود و خاک نیز پاک و عاری از بیماری باشد. سیر در خاک با بافت سست با زهکشی خوب که با مواد آلی اصلاح شده است، بهترین رشد را دارد. افزودن کود حیوانی نپوسیده یا نیمه پوسیده به خاک بخصوص برای سیر حبه‌ای گزینه مناسبی نیست چرا که سبب بیماری‌های قارچی و سیاه شدن حبه سیرها می‌شود.

در کشت سیر علفی افزودن مقداری کود مرغی و دی آمونیوم فسفات می‌تواند به بهبود خاک و رشد محصول کمک کند. سیر در صورت حاصلخیزی خاک، در طول دوره رشد به کوددهی چندانی نیاز ندارد. عمده‌ ترین و مناسبترین کودهایی که در طول کشت استفاده می‌شود، در یک تا دو مرحله، ریز مغذی‌ ها و آهن است. این گیاه به علف‌های هرز حساس بوده و بر روند رشد و کیفیت محصول تاثیر می‌گذارد. بنابراین حذف علف‌های هرز در این کشت اهمیت ویژه‌ای دارد. مهم‌ترین و عمده‌ترین سمومی که در طول کشت سیر استفاده می‌شود، جهت مبارزه با تریپس هستند.

سیر را در چه فصلی می‌توان کاشت؟

مانند بسیاری از پیازها، سیر “دانه‌ای” (سیر کله یا حبه‌ای) به یک دوره سرد برای رشد سالم نیاز دارد. می‌توان در هر زمانی در پاییز حبه‌های سیر را کاشت، به شرطی که برای ایجاد سیستم ریشه‌ای قوی زمان‌بندی مناسب بوده و خاک هنوز قابل کنترل باشد. جهت جلوگیری از سرمازدگی و کمک به محافظت از ریشه‌های کم عمق آن‌ها در زمستان، مقدار زیادی مالچ روی سطح خاک می‌ریزند. هنگامی که رشد جدید آماده ظهور شد و خطر یخ زدگی متوقف شد، می‌توان مالچ‌ها را در اوایل بهار حذف کرد.

این محصول را نباید در خاکی که اخیراً برای سیر یا در واقع برای هر گیاه دیگری از خانواده آلیوم (Aliaceae) (خانواده سیر و پیاز) استفاده شده است، کاشت کرد. بنابراین اگر قرار است این یک محصول معمولی باشد، باید یک سیستم تناوب زراعی را برای آن برنامه ریزی کرد. طول دوره رشد و رسیدگی محصول سیر حبه 6 ماه و علفی 3 ماه بوده؛ که از نیمه های مهرماه تا آبان ماه کشت شده و نیمه فروردین و اردیبهشت ماه برداشت می‌شود. کاشتن سیر در فصل بهار باعث می‌شود اندازه آن‌ها کوچک شود.

نحوه برداشت سیر چگونه است؟

در اغلب موارد سیرها را بعد از تشکیل غده از زمین خارج کرده و به فروش می‌رسانند. گاهی گیاه را در زمین نگه داشته تا تولید ساقه گل‌دهنده کنند. برای برداشت سیر پای بوته‌های سیر را حفر کرده و آن‌ها را با هم برداشت می کنند.(حدود شش تا هشت گیاه) سیرهای حبه را بعد از برداشت در محیطی با تهویه مناسب برای حدود سه تا چهار هفته آویزان کرده تا خشک شوند. گل‌های گیاه سیر معمولاً مدت‌ها قبل از تولید هر دانه، محو می‌شوند. قبل از ازبین رفتن ساقه گل‌دهنده، گل‌ها را برداشت کرده و جهت فرآوری (ترشی) از آن استفاده می‌کنند.

میزان تناژ محصول در هکتار بسته به غده‌های کشت شده، متفاوت است. تناژ غده سیر چینی 17 الی 18 تن در هکتار، تناژ غده سیر ایرانی 13 الی 14 تن در هکتار و تناژ سیرحبه بنفش ایرانی 11 الی 12 تن در هکتار است. سیر چینی باردهی بیشتر، کیفیت بالاتر، بازارپسندتر، طرفدار زیادتری دارد. سیر همدانی کیفیت پائین تری دارد، کمیاب تر است و بیشتر جهت فرآوری (ترشی) استفاده می‌شود.

سوالی که مطرح می‌شود این است که در صورت در دسترس بودن غده‌های سیر و کشت چندین ساله و موفق از این طریق چرا هنوز تلاش‌ها برای تولید بذر ادامه دارد؟ زیرا تولید بذر دارای مزیت‌های فراوانی است که قابل انکار نیستند. از جمله:

• حفظ خصوصیات ژنتیکی بذر
• امکان ایجاد ارقام هیبرید و تولید صفات جدید
• ماندگاری و انبارداری طولانی مدت بذر
• در مدت زمان کوتاهی به تعداد بیشتری از جمعیت گیاه مورد نظر دست پیدا می‌کنیم
• تولید و تکثیر آسان‌تر
• هزینه تولید بسیار کاهش می‌یابد
• عدم انتقال بیماری بخصوص بیماری‌های ویروسی به نسل بعد
• تولید ریشه‌های قوی تر