بیماری آتشک

بیماری آتشک را بشناسیم

بیماری آتشک چیست؟ به چه گیاهانی حمله میکند؟ علائم تشخیص بیماری چیست؟ راههای مبارزه با آن چیست؟ و… در ادامه با ما همراه باشید تا به تمامی سوالات پاسخ دهیم. میتوان گفت تقریباً همه کشاورزان و باغداران در طول کشت خود با آتشک و تحمیل خسارتهای آن مواجه شده‌اند. بیماری آتشک یکی از خطرناکترین و خسارتزا ترین بیماری در درختان میوه دانه‌دار و گیاهان جالیزی است.

آتشک درختان میوه دانه‌دار اولین بار در سال 1368 در ناحیه برغان کرج (تهران) در ایران مشاهده شد. بیماری آتشک در سالهای اولیه خسارتهای بسیار زیادی را  به باغهای مناطق تهران، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و قزوین وارد کرد. این بیماری با نام عمومی آتشک یا بادزدگی (و بسیاری اسامی دیگر) و نام انگلیسی Fire Blight دامنه میزبانی وسیعی دارد. گیاهان زیادی به بیماری آتشک آلوده می‌شوند؛ اما عامل به وجود آورنده آن در گیاهان مختلف متفاوت هست. در اصل دلیل این نام گذاری شباهت ظاهری گیاهان آلوده به گیاهان سوخته و آتش گرفته است. اوج آلودگی گیاهان به آتشک در فصل‌های بهار و زمستان به دلیل رطوبت بالا می‌باشد.

عامل بیماری آتشک

عامل این بیماری روی درختان میوه از جمله سیب، به و گلابی، نوعی باکتری با نام علمی Erwinia amylovora (Burnill) و از  تیره (خانواده) Enterobacteriaceae و در درخت گردو باکتری Xanthomonas arborica pv. Juglandis از  تیره Xanthomonadaceae است. در گیاهان جالیزی بسته به نوع گیاه عوامل بیماری مختلفی سبب بروز بیماری آتشک (سرخه) می‌شوند. به عنوان مثال قارچ .Pseudoperonospora sp. از تیره Peronosporaceae در کدوئیان و قارچ .Phytophthora sp. از تیره Pythiaceae در گوجه فرنگی و بادمجان عوامل ایجاد آتشک هستند.

اسامی محلی و عامیانه بیماری آتشک

آتشک در درختان میوه با اسامی آتشک، آتیشک، سر عصایی (در درختان سیب، به، گلابی) و بلایت (در درخت گردو) شناخته می‌شود. لازم به ذکر است که این بیماری در گیاهان جالیزی در اصل یا بیماری سفیدک دروغی (سفیدک داخلی) است یا بیماری بوته میری که در زبان عامیانه با نامهای سرخه، بادزدگی، داغ زدگی، آب زدگی، گلوله، آتشک، آتیشک، سبز خشک و… شناخته می‌شود؛ و هر ساله به محصولات گوجه فرنگی، ملون، بادمجان و هندوانه بیشترین خسارت را وارد میکند.

علائم بیماری بیماری آتشک

علائم بیماری در درختان میوه: علائم این بیماری ابتدا در فصل بهار در گلها و جوانه‌های تازه شکوفا شده ظاهر می‌شود. به این صورت که ابتدا لکه‌های آبسوخته دیده شده و بعد از گسترش بیماری علائم پژمردگی و در نهایت سیاه یا قهوه‌ای شدن برگها دیده می‌شود. گاها در برخی درختان مانند درخت گردو لکه های متعدد و کوچکی روی پهنک برگ به وجود می‌آید، که با گسترش بیماری این نقاط به هم پیوسته می‌شوند. تغییر رنگ برگها ابتدا در آوندها و ساقه‌ها و سپس در کل پهنک نمایان می‌شود.

علائم بیماری آتشک در درختان سیب و به (عامل بیماری: .Erwinia sp)

علائم بیماری آتشک درتنه اصلی و برگ درخت گردو (عامل بیماری: .Xanthomonas sp)

علائم بیماری آتشک در میوه درخت گردو (عامل بیماری: .Xanthomonas sp)

همچنین در درختان به صورت خشکیدگی و تغییر رنگ سرشاخه‌ها (بخصوص سرشاخه‌های جوان) و در نهایت خمیده یا سرعصایی شدن شاخه‌های نازک در می‌آیند. به همین دلیل به آن بیماری سرعصایی نیز می‌گویند.

علائم بیماری آتشک در سرشاخه درختان دانه دار (عامل بیماری: .Erwinia sp)

روی  میوه‌ها و شاخه‌ها علائم شانکر و لکه های تیره (قهوه‌ای رنگ) دیده می‌شود که گاها ترک خوردگی هم داشته و در آن نواحی ترشح صمغ یا شیرابه نیز وجود دارد؛ که ناشی از تراوشات باکتری (اوز) است. لایه زیرین این نقاط در زمستان به رنگ قرمز درآمده و نشان از فعالیت باکتری ها و عفونت جدید ایجاد شده توسط آنهاست.

علائم بیماری آتشک در شاخه و میوه درختان دانه دار (عامل بیماری: .Erwinia sp)

لازم به ذکر است عوامل بیماریزای فوزاریوم (Fusarium sp.) و پیتیوم (Pythium sp.) نیز سبب خشک شدن ناگهانی درختان نیز می‌شود. این دو عامل در صورتی که به آوندها در محل طوقه و ریشه گیاه آسیب وارد کرده باشند و بیماری در مرحله پیشرفته باشد، میبایست تا درمان آن استفاده از کودها را متوقف کرد.
طبق مشاهدات صورت گرفته، در این مرحله استفاده از کودهای ازته و پتا س بالا بیشترین آسیب را به گیاه بیمار وارد می‌کند.

عامل بیماری: .Fusarium sp و .Pythium sp

علائم بیماری در گیاهان جالیزی: گیاهان جالیزی، برگهای آلوده ابتدا دچار زردی لکه‌ای و موزاییک مانند می‌شوند و بعد از گسترش بیماری لکه‌ها به هم متصل شده و خشکیدگی برگ را به همراه دارد. حاشیه برگ‌های آلوده خشک شده و ظاهری نامنظم به خود می‌گیرند. در صورت درمان نشدن، گیاه در عرض چند روز کاملاً خشک می‌شود. بوته‌های آلوده کم بار و دارای میوه‌های کوچک و بی کیفیت هستند.

علائم بیماری آتشک در برگ گیاهان جالیزی (عامل بیماری: .Pseudoperonospora sp)

نحوه انتقال بیماری بیماری آتشک

عوامل مختلفی در انتقال بیماری نقش دارند؛ که میتوان به انتقال از طریق آبیاری غیر اصولی، وزش باد شدید، بارندگی، تغذیه پرندگان، حشرات آفت، ادوات و ابزار آلات کشاورزی آلوده و … اشاره کرد.

عوامل موثر در انتقال بیماری آتشک

عواملی چون رقم گیاه، سرعت رشد، سن گیاه یا مرحله رشدی، منطقه، آب و هوا و بسیاری عوامل دیگر در میزان آلودگی و سرعت رشد عوامل بیماریزا تاثیرگذار هستند. اوج خسارت در زمان گلدهی اتفاق می‌افتد. در درختان هر چه سن درخت بیشتر باشد، شدت آلودگی و میزان خسارت کمتر است. در گیاهان جالیزی نیز بیشترین خسارت در مراحل قبل از تشکیل میوه اتفاق می‌افتد.

بنا به مشاهدات فرضیه‌ای مطرح شده، مبنی بر اینکه سرعت پیشرفت و تجمع عامل بیماری در محیط‌های اسیدی بیشتر است. بنابراین به منزله کاهش حساسیت گیاهان آلوده و مستعد، میبایست از کود های هیومیک اسید با احتیاط و با مشورت گیاه پزشک استفاده شود.

کنترل و درمان بیماری:

1. استفاده از ارقام مقاوم
2. کشت نهال‌های سالم و عاری از بیماری
3. اقدامات پیشگیرانه در زمان بالا بودن رطوبت و ضعیف بودن و مستعد بودن گیاه با استفاده از سموم مناسب.
4. هرس شکوفه‌ها و سرشاخه‌های آلوده در ابتدای بیماری
5. هرس اصولی درختان آلوده در زمستان
6. استفاده از رنگ تنه و بردوفیکس در طول فصل خزان
7. تقویت گیاهان در زمان مناسب
8. کنترل PH خاک
9. کنترل شیمیایی با استفاده از سموم مسی مانند: بردوفیکس، نوردکس، ردشیلد و… (تکرار سمپاشی و زمان آن از اهمیت بالایی برخوردار است.)