سوسک کلرادو سیب زمینی – شناخت آفت، کنترل و مبارزه

همه چیز درباره سوسک کلرادو سیب زمینی

سوسک کلرادو سیب زمینی (Leptinotarsa decemlineata) یک آفت جدی برای سیب زمینی و سایر گیاهان سولاناسه است. سوسک کلرادو سیب زمینی اولین بار توسط توماس ناتال در سال 1811 کشف شد. والش (1865) اظهار داشت که دو نفر از همکارانش تعداد زیادی از این حشره را در قلمرو کلرادو مشاهده کرده‌اند، و این سبب شد که این حشره بومی کلرادو معرفی شود. و رایلی (1867) برای اولین بار این حشره را به نام سوسک سیب زمینی کلرادو معرفی کرد.

نحوه سرایت سوسک کلرادو به مناطق مختلف ایران

سوسک سیب زمینی کلرادو جز آفات قرنطینه ای کشور ایران بوده، و اولین بار کاظمی در بهار 1363 در منطقه اردبیل به آن برخورد نمود. اما احتمالا قبل از این نیز به آن‌جا وارد شده بود. بعد از گزارش رسمی کاظمی اقداماتی برای جلوگیری از انتشار آن به سایر مناطق کشور انجام گرفت و تقریبا 10 سال در این منطقه محدود شد. ولی متاسفانه از سال 1370 به تدریج به سایر مناطق کشور سرایت پیدا کرد.

با سوسک کلرادو سیب زمینی در مناطق آلوده به صورت آفت قرنطینه برخورد شد، و همیشه بیم آن می‌رفت که در تمام نقاط کشور مستقر شود. که همین اتفاق نیز روی داد. به طوری که در سال 1372 در منطقه شمال غرب کشور و در سال 1368در منطقه آستارا و در سال 1374 به همراه محموله‌های سیب زمینی بذری وارد یکی از مناطق مهم سیب زمینی کاری کشور (همدان و بهار) شد، و در حال حاضر نیز در سیب زمینی کاری‌های شهرستان بهار و حومه همدان و همچنین مزارع قروه در استان کردستان نیز وارد و مستقر شده است.

میزبان آفت سوسک کلرادو

بوته‌های سیب زمینی بهترین میزبان برای سوسک سیب زمینی کلرادو است، اما ممکن است از تعدادی از گیاهان دیگر در خانواده سولاناسه Solanaceae تغذیه کرده، از جمله بادمجان، فلفل (به ندرت)، گوجه فرنگی، توتون و علف‌های هرز خانواده سولاناسه مانند تاج ریزی. همچنین گزارش شده که سوسک های سیب زمینی کلرادو از گیاهان غیر سولاناسه تغذیه می کنند، اما این نادر است و این گیاهان را نباید میزبان اولیه در نظر گرفت.

 مشخصات آفت سوسک کلرادو

تخم سوسک کلرادو

تخم‌ها به رنگ نارنجی روشن و بیضی شکل، حدود 1.7 تا 1.8 میلی‌متر طول و 0.8 میلی‌متر عرض دارند. ماده‌ها از ماده زرد رنگی برای گذاشتن تخم‌ها در سطح پایینی شاخ و برگ در دسته‌های 5 تا 100 تایی استفاده می‌کنند. اما اغلب 20 تا 60 عدد تخم می گذارند. لارو در 12 ساعت آخر قبل از تفریخ از تخم درون تخم قابل مشاهده است. در شرایط بهینه مزرعه، ماده‌ها می‌توانند 200 تا 500 عدد تخم بگذارند، اما تخم گذاری در این تعداد کمتر اتفاق می‌افتد.

لارو و شفیره

لارو سوسک سیب زمینی کلرادو محدب، قوسی و گوشتی می‌باشد، و پس از رشد کامل 12 تا 14 میلی‌متر طول دارد. رنگ آن قرمز آجری و بندها دارای برجستگی‌های جانبی مودار بوده و در هر طرف هر یک از بندهای شکمی دو لکه سیاه وجود دارد، همچنین دارای سه جفت پای قفسه سینه می‌باشند. لاروهای سن آخر از گیاهان می‌افتند، و 2 تا 5 سانتی متر در خاک فرو می روند. در آنجا یک سلول کروی می‌سازند و پس از حدود دو روز شروع به شفیره شدن می‌کنند. شفیره سوسک سیب زمینی کلرادو بیضی شکل و به رنگ نارنجی است. میانگین زمان توسعه حدود 5 تا 8 روز است.

حشره بالغ

سوسک سیب زمینی کلرادو بالغ حدود 3.8 اینچ طول دارد، و به رنگ زرد مایل به نارنجی با پنج نوار سیاه طولی در هر بالپوش می‌باشد. وقتی از بالا به آن‌ها نگاه کنید، بدنشان قوی و بیضی شکل می‌باشد. سر دارای یک لکه سیاه مثلثی و قفسه سینه دارای علائم تیره نامنظم است. قسمت زیرین بدن و پاها عمدتاً تیره می‌باشد.

چرخه زندگی سوسک سیب زمینی کلرادو

چرخه زندگی سوسک سیب زمینی کلرادو با مرحله زمستان گذرانی حشرات بالغ شروع می‌شود. حشرات بالغ تا عمق چند اینچ خاک را حفر و در آنجا زمستان‌گذرانی می کنند. و در بهار از خاک بیرون می‌آیند و جفت گیری می کنند. و از گیاهان میزبان تازه جوانه زده تغذیه می‌کنند. سردی و بارانی بودن هوا خروج سوسک‌ها را از زمین به تعویق می‌اندازد، و این شرایط باعث کاهش تعداد نسل باروری حشره می‌شود. همچنین سوسک‌ها به رطوبت کم و حرارت زیاد حساس هستند و از بین می‌روند.

ماده‌ها معمولا تخم‌ها را در سطح زیرین برگ گیاهان میزبان که از نور مستقیم خورشید در امان است، می‌گذارند. حشرات بالغ زمستان گذران معمولاً به مدت 5 تا 10 روز قبل از جفت گیری تغذیه می کنند. تخم‌ها با توجه به دما و رطوبت طی چهار تا ده روز تفریخ می‌شوند. دوره زندگی این حشره شامل 7 مرحله (تخم، 4 سن لاروی، شفیره و بالغ) می‌باشد. سوسک سیب زمینی کلرادو بسته به عرض جغرافیایی یک تا سه نسل در سال دارد. در جنوب، نسل سوم معمولاً از علف های هرز تغذیه می کند و اغلب مهم نیست.

علائم خسارت سوسک کلرادو

سوسک سیب زمینی کلرادو یکی از پانزده آفت مهم گیاهی جهان است. مراحل مختلف لاروی و حشره بالغ آن از برگ‌های سیب زمینی تغذیه می‌کنند. در بین حشرات برگ‌خوار سیب زمینی هیچ حشره‌ای به اندازه این گونه توان برگخواری ندارد. خسارت سوسک کلرادو سیب زمینی به اندازه ای است که می‌تواند در مدت کوتاهی تمام بوته‌های سیب زمینی را نابود کند. لاروها تقریباً به طور مداوم از برگ‌های گیاه میزبان تغذیه می‌کنند، و عمده تغذیه و خسارت توسط لاروها خصوصا لاروهای سن چهارم ایجاد می‌شود. تغذیه آن‌ها فقط هنگام پوست اندازی متوقف می‌گردد.

تغذیه سوسک کلرادو سیب زمینی همراه با دفع فضولات سیاه رنگی روی گیاهان است. در موارد شدید تغذیه از بوته‌های مسن فقط ساقه لخت و عاری از برگ باقی می‌ماند، در صورتی که میزبان بادمجان و گوجه فرنگی باشد، میوه‌های نارس هم مورد تغذیه آفت قرار می‌گیرند. این آفت می‌تواند بیماری‌های ویروسی و باکتریایی سیب زمینی را نیز از بوته آلوده به بوته سالم انتقال دهد.

کنترل آفت سوسک کلرادو سیب زمینی

کاشت ارقام مقاوم

کاشت ارقام مقاوم به طور مثال؛ شاخص‌های تغذیه‌ای لارو‌های سن آخر سوسک کلرادو روی برگ ارقام مختلف سیب زمینی (خاوران، ساوالان، لوتا، سانتا، سانته و آئولا) تحت شرایط آزمایشگاهی بررسی شد، و طبق نتایج به‌دست آمده، گزارش شد که رقم سانته میزبان نامناسبی برای تغذیه سوسک کلرادو سیب زمینی می‌باشد.

کنترل بیولوژیکی

از جمله دشمنان طبیعی می توان به شکارچیانی مانند؛ بال توری سبز Chrysoperla carnea که لاروهای این سوسک کلرادو سیب زمینی از تخم سوسک کلرادو تغذیه می‌کنند. مگس پارازیتوئید Myiopharus doryphorae (Riley) که در پاییز به تراکم زیاد می‌رسد و آخرین نسل سوسک‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سن های شکارگر Perillus bioculatus و Podisus maculiventris در کنترل این آفت نقش قابل توجهی دارند. سوسک‌های خانواده کارابیده مانند Lebia  grandis با تغذیه از تخم، لارو و حشره بالغ سوسک کلرادو سبب کاهش جمعیت سوسک کلرادو سیب زمینی می‌شوند.

استفاده از قارچ بیماری زای  Beauveria bassiana جهت کاهش جمعیت حشرات بالغ زمستان‌گذران و باکتری Bacillus thuringiensis در زمان تفریخ تخم‌ها جهت کاهش جمعیت سن اول و دوم لاروی موثر است.

سایر روش‌های کنترل سوسک کلرادو سیب زمینی

• نمونه برداری از مزرعه؛ همه گیاهان باید در تمام مراحل رشدی در سطح مزرعه مورد بررسی قرار گیرند.
• نصب کارت‌های زرد و یا قرار دادن سطل‌های زرد رنگ حاوی آب و سم حشره‌کش در کف مزرعه. حشرات بالغ جذب رنگ زرد می‌شوند و می‌توان آن‌ها را با تله شکار کرد.
• کاشت گیاهان تله مانند خود سیب زمینی: کشت چند ردیف سیب زمینی قبل از موعد کشت اصلی در حاشیه مزرعه باعث می‌شود که حشرات بالغ به دلیل عدم تغذیه کافی ظاهر شوند و روی این بوته‌ها تجمع پیدا کنند. می‌توان به روش‌های مختلف آن‌ها را از بین برد.
• تناوب زراعی: کاشت گیاهان غیر میزبان مانند گندم و چاودار جمعیت سوسک کلرادو سیب زمینی را به شدت کاهش می دهد.
• تخریب سریع بقایای محصول بعد از برداشت سبب می شود که حشرات بالغ منابع غذایی در دسترس نداشته باشند، و در آخر فصل ضعیف شوند و به مرحله زمستان‌گذرانی نرسند.
• کشت زود هنگام در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی سبب رشد و مقاوم شدن بوته ها نسبت به سوسک کلرادو سیب زمینی می گردد.

کنترل شیمیایی سوسک کلرادو

اغلب برای کنترل جمعیت سوسک سیب زمینی کلرادو از سموم شیمیایی استفاده می شود، اما مقاومت در برابر حشره کش ها نیز به سرعت توسعه می یابد. به همین دلیل استفاده از سموم با احتیاط و طبق نظر کارشناسان گیاهپزشکی انجام شود. لاروهای سن اول و دوم به آسانی به وسیله حشره کش ها از بین می روند اما لاروهای سنین بالاتر سخت تر کشته می شوند. بنابراین استفاده از سموم در سنین پایین لاروی موثرتر است.

سمومی که علیه سوسک کلرادو سیب زمینی آزمایش شده و موثر هستند، مانند سم تیامتوکسام، دانیتول، کالیپسو، فوزالون، ایمیداکلوپراید، سموم گروه فسفره تماسی نفوذی و …