روش‌‌های کنترل و مبارزه با آفت کرم مفتولی

مزبان های آفت کرم مفتولی

لاروهای کرم مفتولی (Agriotes lineatus) به غده‌ها و ریشه‌های محصولات متعددی مانند سیب زمینی، چغندر، پیاز، هویج، غلات، آفتابگردان، سبزیجات و حتی به گیاهان زینتی و درختان جوان خسارت وارد می‌کنند.

چند گونه کرم مفتولی وجود دارد؟

گونه lineatus یکی از مخرب‌ترین گونه‌های Agriotes در اروپا است. این گونه در اواخر دهه 1800 به غرب کانادا وارد شد و به طور کلی در سراسر اروپا فراوان است. کرم مفتولی در ایران ابتدا در سال 1340 توسط فرح‌بخش گزارش شده است. گونه‌های زیادی به عنوان کرم‌های مفتولی از مزارع مختلف از جمله سیب‌زمینی در ایران گزارش شده‌اند که از جمله آن‌ها عبارتند از Agriotis lineatus، A. meticulisus، A. obscurus این حشرات در استان‌های شمالی، شمال‌ شرقی، شمال غربی، مناطق مرکزی، استان‌های غربی و جنوب شرقی ایران در تراکم‌های متفاوت وجود دارند.

کرم مفتولی در مقیاس جهانی یکی از آفات رایج در کشاورزی است. لاروها پلی فاژ هستند و تقریباً به تمام محصولات کشاورزی حمله می کنند. در تمام زیستگاه‌ها از جمله انواع مراتع، جنگل‌ها، زمین‌های بایر، باغ‌ها و… وجود دارند. به مرحله لاروی سوسک‌های خانواده الاتریده Elateridae کرم مفتولی یا سیمی، می‌گویند. تنوع گونه‌های کرم مفتولی زیاد است. حدود 39 گونه از 21 جنس به عنوان آفت محصولات غده‌ای شناسایی شده است.

نحوه خسارت کرم مفتولی (سیمی)

جمعیت کرم‌های مفتولی در زمان طغیان در مزرعه اغلب به میلیون‌ها عدد در هکتار می‌رسد. بررسی ها نشان می‌دهد كه پراكنش كرم‌های مفتولی به نوع ميزبان، ارتفاع، اسيديته و مواد آلی خاک بستگی دارد. کرم‌های مفتولی طی دوره طولانی رشد لاروی در اعماق مختلف خاک از مواد گوناگون و بسیار متنوع شامل میسلیوم قارچ‌های خاکزی، چوب، مواد پوسیده، غده های سیب زمینی، بذور و جوانه‌های تازه سبز شده، ریشه نازک و مویین گیاهان از جمله گندم، هویج، ذرت، کاهو، گوجه فرنگی، چغندر قند، توتون، تره فرنگی، جو و پنبه تغذیه نموده و سبب افت شدید کیفیت محصول می‌شوند.

مشخصات حشره کامل آفت

بدن حشره بالغ کشیده به طول 7 تا 10 میلیمتر و بدن آن قهوه‌ای می‌باشد. دو طرف بالپوش‌ها با یکدیگر موازی، انتهای بدن کمی باریک، و روی بالپوش‌ها نیز نقاطی به صورت موازی وجود دارد. قسمت پرونوتوم و الیترا بدن این حشره تقریبا گرد است، و شاخک‌ها اره‌ای هستند. بدن حشره نسبت به پاها و شاخک‌ها سبک تر است. سر و پرونوتوم حشرات اغلب کوتاهتر از شاخک ها می‌باشد.

از مشخصات رفتاری و عمده این حشره این می‌باشد که حشره بالغ اگر به پشت بیفتد، به وسیله یک جهش ناگهانی صدادار خود را در وضعیت عادی قرار می‌دهد.  از این مکانیسم در مواجه با دشمن طبیعی نیز استفاده می‌کنند و به همین دلیل به آن‌ها “سوسک های تق زنک ” (Click beetle) نیز می‌گویند. اما میتوان حشره کش زد؟

مشخصات لارو آفت

بدن لاروها کرمی شکل و به طول 25 و عرض 2 میلی‌متر، با کوتیکول ضخیم و قهوه‌ای، که لارو مفتولی نام دارد. فک پایین‌ آن‌ها محکم و دندانه‌دار می‌باشد. در بهار حشرات بالغ پس از خروج از پناهگاه زمستانی پروازهای دسته جمعی انجام می‌دهند، و در خاک‌های مرطوب به صورت دسته‌ای شروع به تخم گذاری می‌کنند، هر ماده 75 تا150 عدد تخم می گذارد. رطوبت برای تخمگذاری و زندگی این حشرات ضروری است.

لاروها بعد از 2 تا 4 هفته از تخم بیرون می‌آیند و تقریبا تا 4 سال از ریشه‌ها و غده‌ها تغذیه می‌کنند، این حشره از گیاهی به گیاه دیگر می‌رود و گاهی برای تغذیه از ساقه‌ها بالا می‌روند خصوصا در مزارع سیب زمینی. آن‌ها عموماً در خاک‌های سبک تر زندگی می‌کنند، اما زمین‌هایی با سطح بالای آب که در معرض سیلاب‌ است را تحمل می‌کنند، و دوره‌های طولانی بدون غذا می‌توانند سپری کنند. کرم مفتولی زمستان را به صورت لاروهای 1 تا 5 ساله درون خاک زمستان گذرانی می‌کنند. در برخی از گونه های خاص Agriotes تکمیل مرحله لاروی تقریبا 4 تا 5 سال طول می‌کشد.

کنترل آفت

گونه‌های کرم مفتولی چرخه‌های زندگی و رفتارهای متفاوتی دارند. برخلاف اکثر حشرات آفت، کرم های مفتولی در زیر خاک فعالیت دارند، بنابراین نظارت دقیق آن‌ها بسیار دشوار است و کنترل آن‌ها مورد نیاز برنامه های مدیریت تلفیقی آفات می‌باشد.

استفاده از تله‌های فرمونی

در مورد کرم های مفتولی پیشگیری بسیار مهم است، به دلیل فعالیت در زیر خاک، تقریبا کنترل این آفات مشکل است. کنترل کرم‌های مفتولی با سموم حشره‌کش، زمینه استفاده از عوامل کنترل بیولوژیکی را افزایش می‌دهد. از این رو، تلاش‌های زیادی در جهت یافتن سویه‌های بیماری زا از نماتدها برای کنترل کرم‌های مفتولی صورت گرفته است. با این وجود، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که حساسیت به نماتد، بستگی به جمعیت نماتدها و گونه‌های کرم مفتولی دارد.

از آنجایی که نقطه شروع در استراتژی‌های مدیریت کنترل کرم‌های مفتولی، شناخت گونه‌های کلیدی موجود در هر منطقه کشاورزی است، لذا استفاده از تله‌های فرمونی، کارآمدترین و ارزان‌ترین روش موجود است. علاوه بر این، تله‌های فرمونی در شناسایی گونه‌ها در سطوح بسیار پایین جمعیت نیز مؤثر هستند، که معمولاً با نمونه‌برداری از خاک یا به دام انداختن حشره توسط طعمه نمی‌توان به آن دست یافت. شکار حشرات بالغ با استفاده از تله‌های نوری یا فرمونی در دوره ظهور حشرات کامل (معمولا در اواسط بهار) در کاهش جمعیت آفت موثر هستند.

کنترل آفت با تغییر نحوه آبیاری

1. خشکی دادن به زمین (در زمان آیش باید از آب گرفتگی مزرعه آلوده جلوگیری نمود. این روش برای مناطقی که آلودگی زیاد است، روش مناسبی می‌باشد. چون آفت در زمین‌های خشک فعالیت چندانی ندارد.)
2. خشک نگهداشتن زمین و حذف علف‌های هرز در طول تابستان برای مناطقی که در فصل زمستان مورد کشت قرار می‌گیرند. اعمال این روش در جنوب ایران می‌تواند در کاهش جمعیت کرم‌های مفتولی موثر باشد.

سایر روش‌ها برای کنترل کرم سیمی

1. زمین‌های آلوده را در پاییز جهت از بین بردن لاروها درون خاک شخم یا دیسک بزنید.
2. یخ آب زمستانه انجام دهید تا لاروها درون خاک از بین بروند.
3. طعمه گذاری با غده‌های سیب زمینی یا هویج در عمق 10 تا 25 سانتی متری خاک درون مزرعه. (هنگام تغذیه کرم مفتولی از غده‌ها، غده‌های آلوده به لارو آفت از درون خاک خارج و منهدم شود.)
4. در طول فصل کشت تمام گیاهان و غده‌های آلوده را از بستر کاشت دور کنید و بلافاصله منهدم کنید. (به دلیل تغذیه و تجع لاروها روی غده‌ها)

استفاده از سموم شیمیایی برای مبارزه با کرم مفتولی

• در مناطقی که خسارت کرم مفتولی زیاد باشد بایستی خاک زمین زراعی را قبل از کشت بهاره با دیازینون گرانول، دورسبان گرانول یا فیپرونیل گرانول به نسبت ۳۰ کیلوگرم در هکتار آغشته نمود و سپس به وسیله دیسک یا هر وسیله دیگری سم را به عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی متری خاک رسانید.
• از نظر تأثیر کنترل کنندگی بین حشره‌کش‌های مورد بررسی و زمان کاربرد آن‌ها تفاوت های معنی داری مشاهده گردید و نتیجه گیری شد که کاربرد حشره‌کش فیپرونیل به صورت همزمان با کاشت سیب زمینی برای کنترل کرم مفتولی سیب زمینی مؤثرتر از دیگر حشره کش‌ می‌باشد.