شته سیاه باقلا روش‌های پیشگیری و کنترل

شته سیاه باقلا چیست؟

شته‌ها یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای کشاورزی و جنگل‌ها هستند. شته سیاه باقلا (Aphis fabae Scopoli)، یکی از مهم‌ترین گونه‌هایی است که باعث کاهش عملکرد در چندین محصول کشاورزی از جمله چغندر قند، لوبیا، نخود، باقلا، سیب زمینی، بادنجان، توتون، اسفناج، خیار و برخی از گیاهان دیگر می‌شود. برای شته سیاه باقلا بیش از 200 گونه گیاهی به عنوان میزبان در سراسر جهان شناخته شده است. در ایران تاکنون 50 گونه گیاهی میزبان شناسایی که توسط این شته خسارت می‌بینند.

لوبیا معمولی Phaseolus vulgaris L از پرمصرفترین حبوبات در کشور کنیا است. شته سیاه باقلا، یک آفت پراکنده اما جدی لوبیا در این کشور می‌باشد، که باعث کاهش شدید عملکرد محصول، عمدتاً در طول فصل هایی با باران‌های کمتر می‌شود. شته سیاه باقلا با مکیدن شیره گیاهان و انتقال ویروس‌های گیاهی باعث آسیب مستقیم و غیر مستقیم به محصولات می‌شود. و ناقل بیش از 50 نوع بیماری ویروسی در گیاهان می‌باشد. این حشره با تغذیه از اندام‌های هوایی به ویژه قسمت‌های جوان در حال رشد، باعث توقف رشد و کوتولگی، تغییر شکل برگ و کاهش چشمگیر محصول می‌گردد.

مشخصات آفت شته سیاه باقلا

شته سیاه باقلا در بهار از تخمﻫای زمستانه افراد بی بال به وجود می‌آید. به تدریج افراد بالدار در بین آن‌ها ظاهر و به طرف مزارع مهاجرت می‌کنند. این شته‌ها در روی بوته‌ها به صورت زنده زایی تکثیر می‌یابند. و در مدت کوتاهی تمام بوته را می‌پوشانند. این آفت پس از تولید چند نسل به مزارع دیگر مهاجرت می‌کند. ماده‌های بی بال زنده زا در شته سیاه باقلا حدودا 2.5 تا 3 میلیمتر طول دارند. شکل آن‌ها بیضوی و رنگشان سیاه براق و گاهی حشره بالغ سیاه تا سبز زیتونی دیده می‌شود.

روی بدن این شته‌ها اغلب قسمت‌های مومی نامنظم وجود دارد. شاخک‌ها و چشم‌های حشره سیاه، ران و ساق پای آن‌ها خاکستری تیره است. ماده‌های بالدار زنده زا هم همین مشخصات را دارند، با این تفاوت که اندازه آن‌ها 2 – 2.5 میلیمتر است. تخم این شته سیاه براق، بیضوی و معمولا به صورت دسته جمعی روی میزبان اول و در حاشیه جوانه‌های گل یا برگ و شاخه قرار می‌دهند.

شته سیاه باقلا دو میزبانه بوده و تمام مراحل زندگی خود را روی یک گیاه سپری نمی‌کند. بلکه قسمتی از چرخه زندگی را روی یک عده ای از گیاهان و قسمت دیگری را روی گیاهان دیگر بسر می‌برد. میزبانی را که از مرحله تخم تا تولید شته‌های بالدار دختر زا انتخاب می‌نماید، میزبان اول و میزبانی را که از شته‌های بالدار دختر زا تا تولید افراد جنس نر و ماده انتخاب می‌کند، میزبان دوم می‌گویند.

دوره نشو و نمای هر نسل شته سیاه باقلا کوتاه است، بنابراین این شته می‌تواند در یکسال تعداد زیادی نسل تولید کند. این شته زمستان را به صورت تخم روی بعضی از علف‌های هرز دائمی، شمشاد و احتمالاً گیاهان دیگر می‌گذراند.

علائم خسارت شته سیاه

شته‌ها پس از استقرار در پشت برگ‌ها و افزایش جمعیت، کلنی‌هایی را به وجود می‌آورند. تغذیه شته‌ها باعث پیچیده شدن برگ‌ها و کاهش میزان شیره گیاهی می‌شود. علاوه بر آن در هنگام تغذیه، توکسین موجود در بزاق شته به برگ تزریق می‌شود. که عکس العمل گیاه، پیچیدگی شدید برگﻫا، کوتاه شدن بوته، پژمرده شدن و خشک شدن برگ‌ها می‌باشد. پیچیدگی برگ‌ها پناهگاه‌های مناسبی برای شته‌ها به وجود می‌آورند که در این حالت کنترل آن‌ها توسط حشره کش‌ تماسی مشکل می‌شود. شته سیاه باقلا از خود ماده چسبناکی ترشح می‌کند، که باعث کثیف شدن برگ‌ها و جمع شدن مورچه و مگس می‌شود.

مبارزه با آفت شته سیاه باقلا

 از موارد کنترل جمعیت حشرات خصوصا شته سیاه باقلا، شکارگرها و پارازیتوئیدها می‌باشند. که به طرق مختلف مانع زیاد شدن جمعیت این حشره می‌شوند. در غیر اینصورت این آفت به دلیل تولید نسل زیاد به گیاهان زیادی خسارت می‌زند.  محمودی و همکاران در2010 گزارش دادند که ابداع روش پرورش انبوه و رهاسازی زنبور Lysiphlebus fabarum در اجرای برنامه های کنترل بیولوژیکی شته سیاه باقلا مفید می‌باشد.

در تحقیقات (عظیمی و همکارانش 1400) تاثیر قارچ Trichderma harzianum روی جدول زندگی شته سیاه باقلا در مقایسه با شاهد مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده مشخص شد که تیمار گیاهان باقلا با قارچ تریکودرما در کاهش جمعیت شته سیاه باقلا موثر می‌باشد. ساروهان و همکاران در تاریخ 2015 طی تحقیقاتی قارچ های بیولوژیک Lecanicillium muscarium و Simplicillium lamellicola علیه شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار دادند. و اعلام کردند مرگ شته‌ها در پایان روز هفتم برای همه گروه‌های تیمار تقریباً 100% است.

کنترل شته سیاه باقلا

• تغذیه متعادل گیاهان در طول فصل کشت و خودداری از مصرف بیش از حد کودهای ازته.
• کاهش نسبت کوددهی نیتروژن به پتاسیم می‌تواند توانایی‌های زیستی شته سیاه باقلا را روی گیاه لوبیا کاهش دهد.
• تنظیم آبیاری و رطوبت مزرعه
• تنظیم دما و ممانعت از افزایش دما در گلخانه
• کشت ارقام مقاوم در گلخانه یا فضای باز
• استفاده از کارت‌ها و نوارهای چسبنده زرد رنگ خصوصا در گلخانه‌ها جهت جذب شته‌های بالدار
• رعایت بهداشت مزرعه و گلخانه و حذف علف های هرز در گلخانه‌ها، مزارع و حاشیه آن‌ها
• استفاده از سموم شیمیایی موثر با در نظر گرفتن دوره کارنس و با نظر متخصصین گیاهپزشک. مانند سم افوریا، آکتارا، موسپیلان، پریمیکارب، چس و …
• با مصرف حشره کش‌، بروز مقاومت گسترده در بسیاری از آفات از جمله شته‌ها افزایش پیدا کرده است.