کنه تار عنکبوتی – شناخت آفت و روش‌های کنترل و مقابله

کنه تار عنکبوتی چیست؟

کنه تارتن عنکبوتی (Tetranychus urticae) یک آفت کشاورزی جهانی با گستره وسیعی از گیاهان میزبان و سابقه فوق‌العاده در مقاومت به آفت‌کش‌ها است. کنه تار عنکبوتی متعلق به مجموعه‌ای از کنه‌های تارتن است. نام “عنکبوت” به دلیل توانایی آن‌ها در تولید تارهای ابریشم ظریفی روی گیاه میزبان برای ایجاد یک زیستگاه کوچک استعماری، محافظت در برابر عوامل غیر زنده، پناه گرفتن از شکارچیان، برقراری ارتباط از طریق فرمون‌ها و ایجاد وسیله‌ای برای پراکندگی می‌باشد.

کنه‌ تار عنکبوتی رایج‌ترین کنه‌‌ای هست که به گیاهان حمله می‌کند و یکی از مهم‌ترین کنه‌ها از نظر اقتصادی محسوب می‌شود. این کنه در تمام دنیا و همه مناطق کشور انتشار دارد. در ایران اولین بار در سال 1328 دواچی روی درختان میوه گزارش کرده است. این کنه در ایران در 40 سال گذشته چندان اهمیت اقتصادی در ایران نداشته ولی به علت سمپاشی‌های بی رویه و مخصوصا مصرف سموم کلره امروزه این آفت به صورت یک آفت درجه اول در باغ‌ها جلب نظر  می‌کند.

میزبان این آفت چه گیاهانی هستند؟

این آفت یکی از چند خوارترین (پلی فاژترین) گیاهخواران در بندپایان است، که بیش از 1100 گونه گیاهی متعلق به بیش از 140 خانواده گیاهی مختلف تغذیه می‌کند. این یک آفت عمده در تولیدات گلخانه‌ای و محصولات زراعی است و به محصولات یکساله و چند ساله مانند گوجه فرنگی، کدو،  بادمجان، فلفل، خیار، توت فرنگی، زغال اخته، ذرت، سویا، سیب، انگور، مرکبات و … خسارت می‌زند.  مدل‌سازی رایانه‌ای نشان می‌دهد که با تشدید گرمایش جهانی، اثرات مضر کنه‌های عنکبوتی در کشاورزی به‌دلیل رشد سریع در دماهای بالا به طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت.

کنه عنکبوتی دو نقطه ای (تارتن) در اصل از گونه‌های منطقه معتدل محسوب می‌شود. اما در مناطق نیمه گرمسیری نیز یافت می‌شود. این کنه در سرتاسر ایالات متحده آمریکا حتی در گلخانه‌هایی، که در آن زمستان‌ها دما بیشتر از حد طبیعی خود می‌باشد زنده می‌ماند. این گونه در درختان میوه برگریز در مناطق شمالی ایالات متحده و اروپا نیز فعالیت دارد. کنه عنکبوتی دو نقطه‌ای هوای گرم و خشک ماه‌های تابستان و پاییز را ترجیح می‌دهد. اما ممکن است در هر زمانی در طول سال فعالیت کند.

 مشخصات آفت کنه تار عنکبوتی

بدن کنه تار عنکبوتی به دو قسمت مجزا تقسیم می‌شود: (1) گناتوزوما و (2) ایدیوزوما. گناتوزوما فقط شامل قسمت‌های دهان می‌شود. ایدیوزوما مابقی سر، قفسه سینه و شکم حشرات است. پس از خروج از تخم، اولین مرحله نابالغ (لارو) دارای سه جفت پا است. مراحل پورگی بالاتر و بالغ دارای چهار جفت پا هستند. کنه تار عنکبوتی دو نقطه‌ای بیضی شکل است. حدود 1.50 اینچ طول دارد و ممکن است قهوه‌ای یا نارنجی مایل به قرمز باشد. اما رنگ سبز، زرد مایل به سبز یا تقریباً شفاف رایج ترین رنگ است. طول جنس ماده حدود 0.4 میلی‌متر با بدنی بیضوی است.

ماده‌های بالغ زمستان گذران نارنجی تا نارنجی مایل به قرمز هستند. محتویات بدن (لکه‌های تیره بزرگ) اغلب از طریق دیواره شفاف بدن قابل مشاهده است. از آنجایی که لکه‌ها تجمع مواد زائد بدن هستند، کنه‌های تازه پوست اندازی شده ممکن است فاقد لکه باشند. جنس نر بیضی شکل با انتهای دمی باریکتر و کوچکتر از ماده است.

نحوه رشد و تکثیر کنه تار عنکبوتی

رشد کنه تار عنکبوتی بین گونه‌ها تا حدودی متفاوت است، اما یک چرخه زندگی معمولی به شرح زیر است. تخم‌ها به تارهای ابریشمی ظریف گیاه متصل می‌شوند، و تخم‌ها تقریباً بعد از سه روز تفریخ می‌شوند. هر کنه ماده 40 تا 80 عدد و بعضی ماده ها تا 200 عدد تخم می‌گذارند. چرخه زندگی از تخم، لارو، دو مرحله پوره (پروتونیمف و دتونیمف) و بالغ تشکیل شده است. مدت زمان تخم تا بالغ بسته به دما بسیار متفاوت است. کنه‌های تار عنکبوتی در شرایط بهینه (تقریباً 80 درجه فارنهایت)، رشد خود را طی 5 تا 20 روز کامل می‌کنند. ماده بالغ دو تا چهار هفته عمر می‌کند. تعداد زیادی نسل در سال با هم تداخل دارند. بدین ترتیب آفت چندین نسل در سال دارد.

کنه تار عنکبوتی به شکل ماده‌های زمستان گذران در بستر زمین یا زیر پوست درختان یا درختچه‌ها زمستان را سپری می‌کند.

علائم خسارت آفت

خسارت روی برگ

کنه‌های عنکبوتی دو نقطه‌ای عمدتاً از سطح زیرین برگ تغذیه می‌کنند. این کنه‌ها دارای کلیسرهای سبک مانندی هستند که برای سوراخ کردن گیاهان میزبان استفاده می‌شوند. این باعث آزاد شدن محتوای سلولی سلول‌های اپیدرمی می‌شود که کنه با استفاده از روستروم rostrum خود این محتوای سلولی را می‌مکد. تغذیه کنه باعث می‌شود که سلول‌های مزوفیل آسیب ببیند و لکه‌های کلروتیک سفید بسیار کوچکی روی برگ‌ها ایجاد شود و کلروفیل از بین می‌رود.

تخمین زده می شود که 18 تا 22 سلول در دقیقه از بین می‌روند. تداوم تغذيه باعث ايجاد اثر سفيدی روی برگ می‌شود و برگ‌ها زرد، خاکستری يا برنزی می‌شوند. اگر کنه‌ها کنترل نشوند برگ زدایی کامل اتفاق می‌افتد. همانطور که آسیب ناشی از تغذیه پیشرفت می‌کند، ظاهر خال‌دار شاخ و برگ بیشتر مشهود می‌گردد. پس از چندین روز تغذیه شدید کنه، لکه‌های نکروزه روی بافت برگ ایجاد می‌شود و برگ‌ها زرد یا خاکستری شده و می‌ریزند.

خسارت روی میوه

مشخص شده است که گونه T. urticae باعث ایجاد نکروز بیش از حد در گوجه فرنگی می‌شود. که شامل نکروز زودرس برگچه‌های آلوده و در نتیجه پژمرده و مرگ گیاه می‌باشد. کنه‌ها مستقیماً از میوه گوجه فرنگی هم تغذیه می‌کنند. معمولاً در انتهای ساقه اطراف ناحیه کلاهک، در این آسیب پوست میوه خشن می‌شود، و دارای مناطق کوچک فرورفته می‌باشد که در آن کنه‌ها کلروفیل را حذف و سلول‌ها از بین می‌روند. یکی دیگر از مشکلات تغذیه از میوه، لکه‌های زرد یا طلایی روی سطح میوه در هنگام رسیدن ظاهر می‌شود. هنگامی که این آسیب شدید باشد، می‌تواند ارزش بازار میوه‌ها را کاهش دهد. لکه‌ها فقط در لایه اپیدرمی میوه قرار دارند و فراتر از آن نفوذ نمی‌کنند.

خسارت روی گل

حتی آلودگی متوسط گیاه به ​​کنه تار عنکبوتی باعث کاهش رشد شاخ و برگ و ریزش برگ‌ها می‌شود. کنه‌های تارتن به دلیل ایجاد تارهای ابریشمی ظریفی که روی گیاهان ایجاد می‌کنند، باعث جذب گرد و خاک و کاهش فتوسنتز در گیاهان می‌شوند. آسیب کنه به گل‌های باز شده باعث قهوه‌ای شدن و پژمرده شدن گلبرگ‌ها می‌شود که شبیه سوختگی است.

انتقال ویروس توسط کنه تار عنکبوتی

کنه تار عنکبوتی همچنین در انتقال چندین ویروس از جمله ویروس Y سیب زمینی، ویروس موزاییک تنباکو و ویروس حلقه تنباکو نقش دارد. کنه‌ها در واقع ویروس را به گیاه تزریق نمی‌کنند، بلکه باعث پخش شدن ویروس روی سطح برگ می‌شوند، و از طریق آسیب تغذیه (زخم شدن سلول ها) اجازه ورود ویروس را به گیاه می‌دهند.

روش های کنترل آفت کنه تارتن

استفاده از شکارچیان

شکارچیان در تنظیم جمعیت کنه تار عنکبوتی بسیار مهم هستند و باید تا حد امکان محافظت شوند. جنس‌های مهم شامل؛ کفشدوزک های Stethorus، سن های Orius، تریپس‌های Leptothrips و لاروهای بال توری Chrysopa هستند. در گلخانه‌ها، Tapinoma melanocephalum (Fabricius)، به عنوان یک شکارچی مهم گزارش شده است.

کنه‌های تار عنکبوتی توسط کنه‌های شکارگر نیز مورد حمله قرار می‌گیرند. پنج گونه کنه شکارگر که عمومیت دارند شامل: Phytoseiulus persimilis، Mesoseiulus longipes،Neoseiulus californicus،Galendromus occidentalis، و Amblyseius fallicus و swirskii. کنه‌های شکارچی را می‌توان از کنه‌های عنکبوتی به دلیل پاهای بلندترشان تشخیص داد. جفت پاهای جلویی اغلب به سمت جلو کشیده می‌شوند. آن‌ها فعال‌تر هستند و با سرعت زیادی حرکت می‌کنند. و اغلب به رنگ قرمز یا نارنجی هستند. Phytoseiulus persimilis شایع‌ترین شکارچی و شکارگر تمام مراحل کنه‌ها است . این کنه روزانه از 20 تخم یا پنج فرد بالغ تغذیه می‌کند.

سایر روش‌های کنترل آفت

• حذف علف‌های هرز جهت کاهش جمعیت کنه‌های زمستان گذران
• تهیه نشاء سالم و بدون آلودگی جهت جلوگیری از گسترش جمعیت کنه در مزرعه یا گلخانه

استفاده از صابون‌ها یا روغن‌های حشره‌کش

صابون‌ها و روغن‌های حشره‌کش در برابر کنه‌ها مؤثر هستند و کمترین سمیت را برای افراد، سایر موجودات غیر هدف و محیط زیست دارند‌. در استفاده از صابون و روغن‌های حشره کش شرایط محیطی، جمعیت حشره و گیاه در نظر گرفته شود. در واقع، گونه‌های گیاهی از نظر حساسیت به سوختگی ناشی از صابون‌ها و روغن‌ها متفاوت هستند.

سموم آفت کش موثر بر کنه تارتن عنکبوتی

کنه تار عنکبوتی دو نقطه‌ای به دلیل توانایی در ایجاد مقاومت سریع در برابر آفت‌کش‌ها شناخته شده است. در بین بندپایان این کنه بیشترین میزان مقاومت به آفت کش‌ها را دارد. کنترل شیمیایی اغلب باعث ایجاد یک مقاومت گسترده می‌شود. که منجر به مقاومت در برابر آفت‌کش‌های جدید در عرض 2 تا 4 سال نیز می‌گردد. بسیاری از ویژگی‌های زیست شناسی کنه تار عنکبوتی، از جمله رشد سریع، باروری بالا و تعیین جنسیت هاپلو دیپلوئید ، تکامل سریع مقاومت به آفت کش‌ها را تسهیل می‌کند. کنترل کنه‌هایی که به آفت کش ‌ها مقاوم شده‌اند، به طور فزاینده‌ای دشوار است و اساس ژنتیکی چنین مقاومتی به خوبی شناخته نشده است.

با توجه به مقاومت سریع کنه تار عنکبوتی به سموم شیمیایی، استفاده از سموم شیمیایی با نظر متخصص گیاهپزشک انجام شود. و ترجیحا از سموم کنه کش استفاده گردد، که روی تخم کنه‌ها نیز موثر می‌باشد. سموم موثر علیه کنه تار عنکبوتی شامل: آدیوس نیم لیتر در هزار، ابرون نیم لیتر در هزار، نیسورون نیم تا 750 سی سی در هزار، نئورون یک لیتر در هزار، اورتوس نیم تا 750 سی سی در هزار، پروپارژیت یک تا دو لیتر در هزار ، لولیتا نیم لیتر در هزار و …