نقش حشرات مفید در کشاورزی

سابقه ظهور حشرات در روی زمین تقریبا به حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش بر می‌گردد، مجموع حشرات مفید روی زمین تا مرز ده میلیون گونه مختلف می‌رسد. حشرات تقریباً در همه نقاط روی زمین پیدا می‌شوند. به صورت کلی حشرات به دو دسته حشرات مضر و حشرات مفید تقسیم می‌شوند. حشرات مفید در کشاورزی به روش‌های مختلف برای کشاورزی و انسان مفید هستند:

• از طریق گرده‌افشانی
• کنترل و شکار آفات کشاورزی و ممانعت از زاد و ولد سریع آن‌ها
• تولید فرآورده‌های غذایی و تجاری
• کمک در تحقیقات و ساخت داروها
• کمک به نظافت طبیعت

حشرات گرده افشان

حشرات مفید در کشاورزی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در گرده افشانی‌ گل‌ها، مطرح هستند. گل‌هایی که به کمک حشرات گرده‌افشانی می‌کنند، شکل خاصی پیدا کرده‌اند. اندازه گل‌ها اغلب با جثه حشره هماهنگی دارد. به طوری که حشره به راحتی در درون گل به گونه‌ای جای می‌گیرد که بدنش با دانه‌های گرده و مادگی تماس پیدا می‌‌کنند. گل‌ها با رنگ، بو و نوش یا شهد خود حشرات را به سوی خود جلب می‌کنند. پروانه‌ها و زنبوران به ویژه زنبور عسل غذای خود را از نوش گل‌ها تأمین می‌کنند.

گرده‌افشانی فرایندی مهم در چرخه تولید مثل در گیاهان دانه دار است. به‌طور خلاصه گرده افشانی به انتقال دانه‌های گرده از پرچم یک گل که عضو نر گیاه به حساب می‌آید به روی کلاله مادگی همان گل یا گل دیگری از همان گونه گفته می‌شود. با تحقیقی که توسط محمدرضا پردل و همکارانش روی حشرات گرده افشان کلزا در اصفهان صورت گرفت؛  با تعیین میزان تولید دانه در هكتار مشخص شد كه گرده افشانی به وسیله حشرات مفید می‌تواند عملكرد محصول را 53 درصد افزایش دهد. فراوان ترین گرده افشان‌ها مربوط به راسته بال غشاییان به ویژه زنبور عسل است كه حدود 50 درصد حشرات گرده افشان را تشكیل می‌دهد.

حشرات مفید در کشاورزی (کنترل و شکار آفات)

یکی از مهم‌ترین راه‌های جایگزین برای کاهش و حذف استفاده از سموم کشاورزی کمک گرفتن از حشرات پارازیتوئید و شکارگر است. به طور کلی به این روش، کنترل بیولوژیک با آفات کشاورزی گفته می‌شود. بسیاری از حشرات مفید شکارگر به طور ماهرانه‌ای به خوردن حشرات آفات محصولات کشاورزی می‌پردازند و حشرات پارازیتوئید با نیش زدن و تخم گذاری در بدن حشرات آفت آن‌ها را عملا نابود می‌کنند.

حشرات شکارگر و پارازیتوئید به عنوان موثرترین تنظیم کننده‌های جمعیت حشرات آفت محسوب می‌شوند و استفاده از آن‌ها در برنامه‌های مدیریت حشرات آفت روز به روز بیشتر می‌شود. فعالیت تعدادی از حشرات شکارگر و پارازیتوئید را در ادامه توضیح می‌دهیم.

کفشدوزک‌ها

برخی از گونه‌های کفشدوزک ها به عنوان حشرات شکارگر با قابلیت تغذیه از طیف گسترده ای از آفات از جمله شته‌ها، شپشک‌ها، سفید بالک‌ها و پسیل‌ها مورد توجه بیشتری قرارگرفته اند.

مگس سیرفید

مگس سیرفید (مگس گل) که لارو پر اشتهایی دارد، حشره بالغ تخم‌های خود را در مجاورت محل تجمع شته‌ها برای دسترسی لاروهای خود به غذا می‌گذارد.

بالتوری سبز

بالتوری سبز که حشرات حریصی هستند، با آرواره های قوی و بلند خود از شته‌ها، شپشک‌ها، تریپس‌ها، پوره‌های سفید بالک و تخم حشرات و کنه‌های تارعنکبوتی تغذیه می‌کنند.

زنبورهای براکونید

حشرات پارازیتوئید در داخل یا روی بدن یکی از مراحل زندگی میزبان خود (تخم، لارو یا پوره و حشره کامل) تخم گذاری می‌کنند و نوزاد آن‌ها به تدریج از میزبان تغذیه کرده و تدریجا موجب مرگ آن می‌شود. گونه‌های خانواده زنبورهای براکونید، پارازیتوئید برخی از زنبورها، شته‌ها، سوسک‌ها، مگس‌ها، لارو پروانه‌ها و تعداد دیگری از حشرات هستند. زنبور ماده گونه‌های این خانواده پس از یافتن میزبان در داخل، یا روی بدن میزبان خود تخم ریزی می‌کنند.

زنبورهای تریکوگراما

زنبورهای تریکوگراما پارازیتوئید تخم پروانه‌ها و تعدادی دیگر از شب پره‌ها هستند. بنابراین می‌توانند قبل از ظهور مرحله خسارت زای حشرات، آن‌ها را از بین ببرند. زنبورهای ماده، تخم خود را داخل تخم‌های حشرات میزبان می‌گذارند. لاروهای آن‌ها از محتویات داخل تخم آفت تغذیه می‌کنند. از میزبان‌های مهم زنبور تریکوگراما، کرم ساقه خواربرنج، کرم ساقه خوارذرت، کرم غوزه پنبه، کرم سیب، و کرم گلوگاه انار… هستند.

زنبورهای انکارسیا

زنبورهای انکارسیا پارازیتوئید اختصاصی سفیدبالک‌ها در گلخانه‌ها هستند. جنس ماده این زنبور می‌تواند 50 تا 100 عدد تخم خود را به صورت انفرادی داخل پوره سن سوم یا شفیره سفیدبالک قرار دهد. طی تحقیقات گسترده ای که حشره شناسان از دیرباز انجام داده اند، بسیاری از حشرات شکارگر و پارازیتوئید (حشرات مفید) شناسایی و معرفی شده‌اند، این حشرات در مزارع پرورشی (انسکتاریوم‌ها) در حال تکثیر هستند و در مزارع و باغات علیه آفات هدف رهاسازی می‌شوند.

در همین راستا، فروشگاه اینترنتی مزرعه دانش، همواره توصیه میکند تا کشاورزان در استفاده از سموم کشاورزی بسیار احتیاط کرده و مراقب حشرات مفید اطراف خود باشید.

 حشرات مفید در کشاورزی (کشاورزی پایدار)

کشاورزی پایدار به مجموعه استراتژی هایی اطلاق میشود؛ که منجر به حفاظت از محیط زیست، گسترش منابع طبیعی و استفاده بهینه از منابع تجدید ناپذیر شود. روش‌های زیادی وجود دارد که معمولاً توسط افرادی که در راستای کشاورزی پایدار و سیستم‌های غذایی پایدار فعالیت می‌کنند، استفاده می‌شود. همچنین کشاورزان طرفدار کشاورزی پایدار، ممکن است از روش هایی برای ارتقای سلامت خاک، به حداقل رساندن مصرف آب و کاهش سطح آلودگی در مزرعه استفاده کنند. در واقع کشاورزی پایدار مجموعه ای از شیوه ها است.

مدیریت پایدار آفات در سیستم های کشاورزی

مدیریت تلفیقی آفات (Integrated Pest Management) یک راهبرد پایدار برای مبارزه با آفات از طریق روش های بیولوژیک، زراعی، شیمیایی و فیزیکی با حداقل آسیب برای محیط زیست و سلامت انسان است. کنترل بیولوژیکی، پایه و اساس مدیریت یکپارچه آفات در سیستم های کشاورزی مدرن است. این راهبرد از تعاملات طبیعی و موثر بین موجودات زنده برای تنظیم پایدار جمعیت آفات و حفظ یک اکوسیستم متعادل استفاده می نماید. هدف از این روش کنترل آفات، به حداقل رساندن اثرات منفی آفتکش های مصنوعی بر ارگانیسم های غیر هدف، محیط زیست و سلامت انسان می باشد.

در این روش برای کنترل بیولوژیکی آفات از ارگانیسم های مفیدی مثل شکارچیان، پاتوژنها و پارازیتوئیدها استفاده می گردد که در مقاله حاضر به شرح آنها پرداختیم.

به طور کلی جمعیت آفت و روشهای کنترل آنها به عوامل مختلفی مثل رقم گیاه، نوع خاک، پیشینه کشت، توپوگرافی، شرایط آب و هوایی بستگی دارد. بنابراین هر منطقه یک برنامه مدیریتی مخصوص به خود را نیاز دارد که موارد زیر بایستی به طور دقیق در آن در نظر گرفته شود:

• شناسایی دقیق آفات و دشمنان طبیعی آنها توسط کارشناسان متخصص
• تولید دقیق بذر و نهال گواهی شده عاری از آلودگی
• استفاده از ارقام مقاوم به آفات
• رعایت تناوب زراعی برای بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاک
• حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی آفت
• استفاده صحیح و به موقع از آفتکش ها
• استفاده از آفت کش های ارگانیک و غیر شیمیایی