گل جالیز، روش های پیشگیری، کنترل و مقابله

گل جالیز یا گلک  (Orobanche spp.) یک نوع انگل و علف هرز یک‌ساله است که به ریشه بسیاری از گیاهان زراعی حمله می‌کند. گلک دارای ساقه‌های گوشتی و گل‌آذین سنبله‌ای است و گل‌های آن به رنگ‌های زرد، قهوه‌ای یا بنفش دیده می‌شوند. بذر این گیاه بسیار ریز است و می‌تواند تا ۱۰ سال یا بیشتر در خاک باقی بماند، بدون آن‌که جوانه بزند.

این انگل خطرناک باعث تضعیف گیاه، کاهش شدید عملکرد و حتی از بین رفتن کامل محصول می‌شود. در این راهنما به بررسی کامل نشانه‌های ظهور گل جالیز، پیشگیری و سم کشنده گل جالیز می‌پردازیم. این مقاله را از دست ندهید!

نشانه ها و علائم خسارت گل جالیز

گل جالیز در ابتدا از چشم کشاورز پنهان می‌ماند و از زیر خاک  شروع به رشد می‌کند. اما به ‌مرور زمان، با ظهور علائم ظاهری، می‌توان به وجود این انگل پی برد.

علائم اولیه گل جالیز

در مراحل ابتدایی آلودگی، انگل به‌طور پنهان از مواد غذایی میزبان تغذیه می‌کند. به همین دلیل باعث ایجاد برخی نشانه‌های ضعیف یا غیراختصاصی در ظاهر بوته می‌شود، از جمله:

• زرد شدن برگ‌ها و رنگ‌پریدگی عمومی بوته
• پژمردگی در ساعات گرم روز، حتی با وجود آبیاری
• کاهش رشد رویشی و کوتاهی بوته‌ها
• ضعیف شدن ساقه‌ها و کاهش شادابی عمومی گیاه

علائم پیشرفته و خسارت گلک

اگر آلودگی شدیدتر شود، گیاه میزبان دیگر قادر به ادامه رشد طبیعی نیست. در این مرحله، تولید گل و میوه مختل می‌شود و حتی ممکن است بوته‌ها به‌طور کامل از بین بروند.

• توقف رشد زایشی (گل‌دهی و میوه‌دهی کم یا ناقص)
• خشک یا پژمرده شدن ناگهانی بوته‌ها
• کاهش شدید عملکرد و کیفیت محصول
• ایجاد لکه‌های کم‌تراکم در مزرعه
• نابودی کامل بخشی از زمین در موارد شدید

کاهش عملکرد، کاهش کیفیت محصول، و خشک شدن بوته‌ها از مهم‌ترین نشانه‌ هستند. در برخی موارد، ممکن است بخشی از ساختار گل نیز در کنار گیاه دیده شود.

نشانه ظهور کامل گل جالیز

در مراحل پایانی، ساقه‌های گوشتی گل از خاک بیرون می‌زنند و به شکل سنبله‌ای  نزدیک به پایه گیاه میزبان ظاهر می‌شوند .  نشانه‌‌های کامل آن عبارتند از :

• ساقه‌های ضخیم و گوشتی به رنگ: زرد، بنفش یا قهوه‌ای
• گل‌هایی به‌صورت سنبله‌ای، چسبیده به سطح خاک
• رشد نزدیک به پایه گیاه میزبان
• گسترش توده‌ای در برخی نقاط مزرعه

ظاهر این بخش‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد که آلودگی مدتی است در خاک وجود دارد و اکنون به مرحله بحرانی رسیده است.

علت رویش گل جالیز

گلک به‌دلیل نداشتن کلروفیل (رنگ‌دانه سبز گیاهان)، توانایی فتوسنتز ندارد. بنابراین، برای تأمین آب و مواد غذایی کاملاً وابسته به ریشه گیاهان میزبان است. بذرهای این علف هرز بسیار ریز و مقاوم هستند و می‌توانند سال‌ها در خاک زنده بمانند بدون اینکه جوانه بزنند.

جوانه‌زنی آن تنها زمانی آغاز می‌شود که ریشه گیاه میزبان ترکیبات شیمیایی خاصی مثل استرگونولات‌ها (strigolactones)  را به خاک ترشح کند. این یک نشانه برای گلک است که  میزبان مناسبی در نزدیکی وجود دارد. بذر گل جالیز، شروع به رشد می‌کند و خود را به ریشه میزبان می‌رساند تا از آن تغذیه کند.

گل جالیز معمولاً در مزارع صیفی‌جات مانند: بادمجان، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، فلفل دلمه‌ای و ملون دیده می‌شود و در صورت کنترل نشدن، می‌تواند خسارت جدی به محصول وارد کند

چطور گل جالیز وارد خاک می‌شود؟

گل جالیز معمولاً بدون اینکه نشانه‌ای از خود نشان دهد، وارد خاک مزارع می‌شود. مسیرهای ورود این علف هرز به زمین‌های کشاورزی بسیار متنوع‌اند و بیشتر اوقات در جریان فعالیت‌های عادی مزرعه اتفاق می‌افتند. برخی از مهم‌ترین راه‌های انتقال آن عبارت‌اند از:

• بذرهای بسیار ریز و سبک
• آلودگی خاک یا بذرهای گیاه میزبان
• انتقال از طریق باد و آب
• ماندگاری طولانی بذرها در خاک

جلوگیری از گل جالیز

گلک، یکی از مشکلات جدی کشاورزان به‌ویژه در کشت صیفی‌جات است. پیشگیری از رشد و گسترش این انگل، بهترین و موثرترین روش کنترل آن است.

با رعایت چند نکته کلیدی می‌توان از ورود و شیوع آن در مزارع جلوگیری کنید و سلامت خاک و محصول را حفظ نمایید.

به نقل از سایت CABI :

“Phytosanitation is aimed at preventing the spread of viable seeds by minimizing the movement of infested soil by farm machinery and vehicles, preventing grazing animals from accessing infested fields, and avoiding the use of Orobanche-infested crop seeds.”

• استفاده از بذرهای سالم و عاری از آلودگی

• ضدعفونی ابزارها و ماشین‌آلات کشاورزی قبل از ورود به مزرعه
• اجرای تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان برای کاهش جمعیت بذرهای انگل در خاک
• کنترل و مدیریت علف‌های هرز میزبان در اطراف مزرعه
• شخم عمیق و به‌موقع خاک برای دفن بذرهای سطحی و کاهش جوانه‌زنی آن‌ها
• عدم استفاده از کودهای دامی حاوی بذر علف‌ هرز

• استفاده از گیاهان تله مثل: سورگوم،ذرت، یونجه، کتان و شبدر