گل جالیز، روش های پیشگیری، کنترل و مقابله

گل جالیز یا گلک (.Orobanche spp) علف هرزی یکساله است و انگل ریشه بسیاری از گیاهان بخصوص بادمجان، سیب زمینی، فلفل دلمه، گوجه فرنگی و… است. گل جالیز فاقد برگ بوده و گل‌هایی به رنگ زرد، قهوه‌ای و بنفش دارد. این گیاه دارای ساقه‌های گوشتی و گل‌آذین سنبله است و به دلیل عدم توانایی فتوسنتز، غذای خود را از ریشه گیاه میزبان بدست می‌آورد. گل جالیز یکی از آفات مهم گوجه فرنگی به حساب می‌آید و بیشترین گیاهی که مورد حمله این انگل قرار می‌گیرد، گوجه فرنگی است. در ادامه این متن روش‌های مختلفی برای مقابله با گل جالیز را به شما معرفی می‌کنیم.

علائم خسارت گل جالیز

به طور کلی گل جالیز با ایجاد خسارت در تمام مراحل رشدی گیاه (اعم از رویشی و زایشی) سبب کاهش قابل توجه کیفیت و کمیت محصول می‌شود. از علائم خسارت گل جالیز، زرد و پژمرده شدن بوته و کاهش کیفیت محصول است. توقف رشد رویشی، اختلال در مراحل رشد زایشی گیاه و مرگ بوته نیز از دیگر علائم خسارت این علف هرز است. گل جالیز با اشغال کردن بخش زیادی از اراضی، باعث کاهش سطح زیر کشت می‌شود. زمینی که آلوده به این انگل گیاهی باشد دارای ارزش اقتصادی پایینی است.

روش‌های پیشگیری و مقابله با گل جالیز

روش‌های مقابله با گل جالیز شامل بهداشت مزرعه، کنترل زراعی، کنترل مکانیکی، مبارزه شیمیایی و مبارزه بیولوژیکی است. از آنجایی که این گیاه انگلی سمج است و بذرهای آن چند سال در زمین قوه نامیه خود را حفظ می‌کنند؛ مبارزه علیه آن کار آسانی نیست. بهترین روش برای حذف انگل گل جالیز، روش‌های تلفیقی است.

رعایت بهداشت مزرعه

یکی از راه‌های پیشگیری از گل جالیز، رعایت بهداشت مزرعه است. زمین‌های آلوده به گل جالیز را باید قرنطینه کرد تا از رفت و آمد در آن‌ها و انتشار بذرهای این گیاه انگل جلوگیری شود. جهت اطمینان از بذر گواهی شده و عاری از بذور علف‌های هرز استفاده کنید. هنگام استفاده ار کودهای دامی توجه کنید که کاملا پوسیده شده باشند. علف‌های هرز میزبان در حاشیه مزرعه در زمان آیش و تناوب زراعی را از بین ببرید و همچنین علف‌های هرز میزبان گل جالیز در مسیر آبیاری زمین را حذف کنید. باید از ورود زه‌آب مزارع آلوده به گل جالیز به داخل زمین نیز جلوگیری کنید.

کنترل زراعی

از ارقام مناسب کشت پیشکار در زمین‌های آلوده (کاشت زود هنگام گیاه زراعی) استفاده کنید تا قبل از مساعد شدن دما برای شروع فعالیت گل جالیز، محصول رسیده و آماده برداشت باشد. می‌توانید از گیاهان تله مانند ذرت، سورگوم، یونجه، سویا و لوبیا چشم بلبلی استفاده کنید. این گیاهان میزبان گل جالیز نیستند؛ اما با ترشح مواد شیمیایی از ریشه، گل جالیز را تحریک به جوانه زنی می‌کنند. بعد از رویش، کل مزرعه را سمپاشی کرده و شخم عمیق بزنید. یکی دیگر از روش‌ها برای کنترل گل جالیز، غرقاب کردن زمین به منظور فراهم کردن شرایط مناسب رطوبتی برای جوانه زنی و سبز شدن گل جالیز است. در این روش بذرهای مخفی شده در خاک وادار به جوانه‌زنی می‌شوند. سپس با استفاده از سموم علف‌کش کل زمین را سمپاشی کرده و شخم عمیق بزنید. علف‌کش را در سه نوبت باید تکرار کنید.

جهت کنترل گل جالیز می‌توانید از روش آیش زمین و تناوب زراعی با گیاهانی که میزبان نیستند بهره ببرید. دامنه میزبانی این انگل در بین گیاهان دولپه وسیع است. که از میان آن‌ها می‌توان عدس، نخود، باقلا، گوجه‌فرنگی، بادمجان، توتون، کلزا، آفتابگردان و هویج و از درختان میوه گیاهانی مانند زردآلو و بادام را نام برد. گل جالیز شرایط قلیایی را برای رشد ترجیح می‌دهد؛ و همچنین جذب عناصر غذایی در خاک‌های قلیایی توسط گیاه دشوار است. بنابراین تغذیه به موقع و اصولی قبل و حین کشت و پایین آوردن PH خاک، به تقویت گیاه میزبان و سخت کردن شرایط رشدی گل جالیز و کاهش خسارات ناشی از آن کمک می‌کند.

کنترل مکانیکی

با پهن کردن پلاستیک ضخیم و شفاف بعد از آبیاری غرقابی در زمین و آفتاب‌دهی به مدت چندین هفته می‌توان اقدام به کنترل گل جالیز کرد. با اینکار دما در زیر پلاستیک بسیار بالا رفته و منجر به ضدعفونی خاک و از بین رفتن بذرهای گل جالیز درون خاک می‌شود. اگر قبل از آن کود مرغی به خاک اضافه شده باشد تاثیر آن را چند برابر می‌کند. در این روش نباید بعد از برداشتن پلاستیک، خاک را شخم زد. گل جالیز حتی بدون اتصال به گیاه میزبان نیز قادر به گل‌دهی و تولید بذر است؛ بنابراین به محض بالا آمدن ساقه گل‌دهنده، به منظور جلوگیری از تولید بذر آن را جدا کرده و در مکانی به دور از زمین تحت کشت، آتش بزنید.

مبارزه شیمیایی با گل جالیز

ارتباط فیزیولوژیک قوی بین انگل و میزبان استفاده از علف‌کش ها را دشوار کرده است. مبارزه شیمیایی با استفاده از سموم علف کشی مانند آپیروس (سولفوسولفورون WG 75%)، واپام (متام سدیم) و رانداپ (گلایفوزیت)، سم سولفوسولفورون با نام تجاری آپیروس (WG 75%) به میزان 40 تا 50 گرم در هکتار در زمان انتقال نشاء، مراحل بعدی 15 روز و 30 روز بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی مورد استفاده قرار می گیرد. در صورت کشت مستقیم بذر اولین مرحله 40 الی 45 روز بعد از کشت مصرف می شود. دو مرحله بعدی هر دو به فاصله 15 روز باید همراه با آبیاری استفاده شود.

سم گلایفوزیت با نام تجاری رانداپ را با توصیه گیاه پزشک و با احتیاط مصرف کنید. چرا که دارای اثر سوزندگی و نابودی بر روی گیاهان کشت اصلی نیز می‌باشد. واپام علف‌کشی تدخینی است که قبل از کشت گیاهانی مانند گوجه فرنگی توسط ماشین مخصوص تزریق سم به عمق 20 تا 25 متری خاک تزریق می‌شود. واپام خاصیت نماتد کشی، از بین برندگی بذر و ضدعفونی کنندگی خاک داشته و تا حدی در کنترل گل جالیز نیز مؤثر است.

مبارزه بیولوژیک با گل جالیز

مگس گل جالیز با نام علمی Phytomyza orobanchia Kalt به منظور مبارزه بیولوژیک علیه گل جالیز استفاده می‌شود. این حشره دارای 4 نسل می‌باشد؛ که از تیرماه تا مهرماه روی گیاه فعالیت می‌کند. حشره ماده در تخمدان گل جالیز تخمگذاری می‌کند. این حشره دارای 3 نسل لاروی بوده که لاروها پس از خروج از تخم از بذرهای در حال تشکیل در کپسول بذر و ساقه گل جالیز تغذیه می‌کنند. این مگس دوره شفیرگی خود را در داخل میوه یا ساقه گل جالیز سپری می‌کند. غازچرانی در مزارع آلوده نیز برای مبارزه بیولوژیک با گل جالیز، می‌تواند مؤثر باشد.