کنه حنایی گوجه فرنگی – شناخت آفت و روش های کنترل و مبارزه

معرفی کنه حنایی گوجه فرنگی

کنه حنایی گوجه فرنگی (Aculops lycopersici) یا زنگار گوجه ‌فرنگی، اخیرا به یک آفت خسارت زا در محصولات سولاناسه خصوصا گوجه‌فرنگی در مزارع و گلخانه‌ها در سرتاسر جهان تبدیل شده است. این کنه یک آفت با منشأ جغرافیایی نامشخص و دارای میزبان‌های اصلی است. این گونه تقریباً در تمام مناطق کشاورزی که در آن محصولات سولاناسه کشت می‌گردد، یافت می‌شود. به استثنا عرض‌های جغرافیایی جنوبی و شمالی در دمای زیر و بالای 60 درجه قادر به زندگی نیست.

کنه حنایی گوجه فرنگی در همه کشورها و همچنین در ایران در کشت‌های گوجه فرنگی و محصولات سولاناسه وجود دارد. کنه حنایی گوجه فرنگی به عنوان یک آفت مهم گوجه فرنگی شناخته می‌شود. و به راحتی می‌تواند به گیاهان میزبان خسارت بالایی وارد کند. تلفات تا 65% در شرایطی که گیاهان جوان به شدت آلوده شده اند، گزارش شده است. گونه A. lycopersici شبیه اعضای دیگر گونه‌های Acolups است . در آفریقای جنوبی، 25 گونه کنه از خانواده اریوفید، از جمله کنه گوجه فرنگی، ثبت شده است. گیاهان میزبان برای گونه‌های مختلف اریوفید متفاوت است، و علائمی که روی گیاهان میزبان‌ مختلف ایجاد می‌کنند، از تغییر رنگ و تغییر شکل برگ‌ها‌، تا تغییر شکل میوه‌ها متفاوت است.

مشخصات آفت کنه حنایی گوجه فرنگی

کنه حنایی گوجه فرنگی دارای بدن بسیار کوچک و با چشم قابل رویت نیست. وجود آن‌ها معمولاً تنها با علائم روی گیاه مشخص می‌شود. طول بدن آنها 150 تا 200 میکرومتر است، و بدن آن‌ها به رنگ نارنجی و زرد است. شکل بدنشان به سمت انتها باریک‌تر می‌شود. اندازه کوچک این کنه تشخیص و نظارت زود هنگام در محصولات گوجه فرنگی را پیچیده می‌کند.

نحوه خسارت کنه حنایی

کنه حنایی گوجه فرنگی در مناطق گرم و خشک به محصولات سولاناسه حمله و از آن‌ها تغذیه می‌کند. وقتی هوا خیلی سرد می‌شود از بین می‌روند، زیرا نمی‌توانند در برابر عملکردهای فیزیولوژیکی طبیعی دوام بیاورد. آن‌ها برای تحمل دمای نامطلوب وارد یک خواب عمیق می‌شوند.

مگر اینکه بتوانند میزبان جایگزین دائمی پیدا کنند، که در آنجا هوای سرد زمستان را پشت سر بگذارند. کنه حنایی گوجه فرنگی ابتدا در قسمت پایین گیاهان ساکن می‌شود، و سپس به آرامی به سمت بالا حرکت می‌کند، و از طریق تغذیه به قسمت‌های پایینی گیاه خسارت می‌زند.

چرخه زندگی آفت

کنه‌ زنگار گوجه‌فرنگی در هر فصل رشد چند نسل را طی می‌کند، و جمعیت آن در دمای بالا طی چند روز دو برابر می‌شود. و در صورت قرار گرفتن در معرض دمای زیر انجماد می‌میرد. ماده‌ها به زودی پس از استقرار روی میزبان شروع به تخم گذاری می‌کنند. و باعث ایجاد یک نسل متوالی (حداکثر هفت نسل در هر فصل رشد) می شوند، که می توانند در کمتر از 6 یا 7 روز هر کدام در شرایط بهینه 26.5 درجه سانتیگراد از تخم به بالغ رشد کنند. ماده‌ها در طول زندگی خود بیش از 53 تخم در سطح زیرین برگ‌ها، دمبرگ‌ها و ساقه‌ها می‌گذارند.

مرحله لاروی حدود یک روز و مرحله پورگی حدود دو روز طول می‌کشد. چرخه زندگی کامل کنه حنایی گوجه فرنگی حدود 5 تا 9 روز برای رشد و تولید مثل در مطلوب‌ترین دما طول می‌کشد. جمعیت آن به سرعت به تراکم‌های بسیار بالا افزایش می‌یابد که تأثیر فاجعه باری بر سرزندگی میزبان، به ویژه در شرایط آب و هوایی خشک دارد. هنگامی که میزبان اولیه می‌میرد، برخی از کنه‌ها توسط باد به میزبان‌های جایگزین مجاور پراکنده می‌شوند و در آنجا تجمعات زمستان گذرانی را تشکیل می‌دهند.

کنه حنایی گوجه فرنگی در گلخانه

در گلخانه‌ها، منابع آلودگی روی گیاهان جوان، جمعیت باقیمانده از کنه‌ها از بقایای محصولات قبلی آلوده یا کنه‌هایی هستند که به تازگی وارد گلخانه شده‌اند. آن‌ها معمولاً در تعداد زیادی روی سطح سبز گیاه نزدیک ناحیه آسیب دیده زندگی می‌کنند. و به صورت تجمع در چند نقطه از گیاه میزبان فعالیت دارند. و هنگام مهاجرت از یک گیاه در حال مرگ به گیاه میزبان جایگزین به هم کمک می‌کنند. کنه حنایی گوجه فرنگی با خزیدن روی هم به بالای گیاه صعود می‌کنند. جایی که می‌توانند به راحتی توسط جریان هوا به گیاه دیگر (میزبان جایگزین) منتقل شوند.

کنه حنایی گوجه فرنگی از میزبان چند ساله برای زنده ماندن در شرایط نامساعد زمستانی استفاده می‌کند. این استراتژی در تولید مثل نیز مشاهده می شود، که باعث ایجاد نسل‌های متوالی می گردد. این کنه می‌تواند در عرض یک هفته از تخم به بالغ رشد کند. این گونه همچنین یک استراتژی دیگر دارد؛ که ابتدا در قسمت‌های پایینی گیاه ساکن می‌شود، بعد به قسمت‌های بالایی گیاه حرکت می کند، جایی که می‌تواند به راحتی با وزش باد از جای خود خارج شود.

اندازه کوچک آن‌ها، فرار سریع از گیاه در حال مرگ را آسان می‌کند. این یک استراتژی است که چگونه آن‌ها به یک گیاه میزبان حمله و چگونه روی گیاهان حرکت کنند، که بقای گونه خود را تضمین کنند.

 علائم خسارت آفت

lycopersici اغلب به عنوان یک آفت گوجه فرنگی گزارش می شود، اما از طیف گسترده ای از Solanaceae، از جمله چندین گیاه زراعی، به عنوان میزبان ثانویه استفاده می‌کند. کنه‌ها برای زنده ماندن در زمستان و در نتیجه آسیب فاجعه باری که پس از مرگ میزبان اصلی خود به گیاه گوجه فرنگی وارد می‌کنند، به میزبان‌های جایگزین دائمی نیاز دارند.

کنه A. lycopersici از شاخ و برگ، گل آذین و میوه های جوان گیاهان گوجه فرنگی تغذیه می‌کند. و فعالیت خود را از پایه گیاه شروع می کند، که در این زمان به سختی شناسایی می شود. و سپس به سمت تاج گیاه پیشروی می‌کند. این کنه آسیب جدی به سر بوته‌های گوجه فرنگی وارد می‌کند. و در نتیجه ظاهری پژمرده و زنگ زده با برگ‌های خشک ایجاد می‌کند.

سمت دور برگ‌های پایینی اغلب نقره‌ای و ساقه‌ها تریکوم خود را از دست می‌دهند، و رنگ قهوه‌ای پیدا می‌کنند. که اغلب با شکاف‌های کوچکی همراه است. میوه‌ها در گیاهان بسیار آلوده برنزه می‌شوند.

از علائم خسارت این کنه تغییر رنگ ساقه‌ها، شاخه‌ها و برگچه‌ها به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد، چروکیدگی و نکروز برگ‌ها (ناهنجاری در شکل برگ‌ها)، بزرگ شدن جوانه‌ها، ریزش زودرس جوانه‌ها و گل‌ها و گل‌ها هم باز نمی شوند، تغذیه این کنه باعث زنگ زدگی و ریزش زودرس میوه‌ها نیز می‌شود. در صورت عدم کنترل، سبب مرگ گیاهان می‌گردد.

تغذیه کنه‌ها به بافت اپیدرمی گیاه آسیب می‌رساند، و فعالیت سلول‌های محافظ در نتیجه تبادل گاز و فتوسنتز مهار می‌ شود. lycopersici ممکن است باعث کاهش جدی عملکرد در محصولات گوجه فرنگی شود، به ویژه زمانی که گیاهان جوان در معرض حمله قرار می‌گیرند.

کنترل آفت کنه حنایی

از آنجایی که تشخیص زود هنگام وجود کنه حنایی گوجه فرنگی به دلیل اندازه بسیار ریز آن در مزرعه سخت است، و ظرفیت تولید مثل بالایی دارد، تقریبا کمتر از سه روز در دمای 25 درجه سانتی گراد، به سرعت جمعیت آن زیاد می‌شود و کنترل آن دشوار است.

کنترل شیمیایی

کنترل شیمیایی کنه حنایی گوجه فرنگی مشکل است. اما تغییر استفاده سموم از کنه کش های طیف وسیع به سمت کنه کش‌های انتخابی، جهت مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، شرایط بهتری را برای کنترل سریع این کنه تخصصی اریوفید ایجاد کرده است. برای جلوگیری از آسیب جدی به محصول گوجه فرنگی، کشاورزان در شمال غربی اروپا در مزارع گوجه فرنگی از گوگرد جهت پیشگیری و اقدامات کنترل شیمیایی با ترکیباتی مانند؛ آبامکتین و یا اسپیرومسیفن (ابرون) در اولین نشانه‌های گیاه آسیب دیده استفاده می‌کنند.

استفاده از دشمنان طبیعی

اجرای عملی استفاده از دشمنان طبیعی به دلیل پیچیدگی کنترل بیولوژیک در محصولات گوجه فرنگی چالش برانگیز است. تریکوم‌های موجود روی گیاه گوجه فرنگی روی دشمنان طبیعی بندپایان تأثیر منفی می‌گذارد، اما پناهگاهی برای کنه حنایی گوجه فرنگی است. جستجو برای یک عامل بیولوژیکی مناسب برای کنترل کنه حنایی گوجه فرنگی، Aculops lycopersici، در سال 2013 آغاز شد. و در حال حاضر چندین گونه دشمن طبیعی علیه کنه حنایی معرفی شده اند از جمله:

• Homeopronematus ancona (Tydeidae)
• Amblyseius swirskii (Phytoseiidae)
• Neoseiulus californicus
• Amblyseius andersoni
• Neoseiulus fallacis
• Pronematus ubiquitous

اگر چه این حشرات مفید به دلیل تریکوم‌های موجود روی بوته گوجه فرنگی، بقای کمی دارند، و قادر به انهدام کامل آفت نیستند؛ اما در هنگام فعالیت حشرات شکارگر روی گیاهان، خسارتی از کنه حنایی مشاهده نمی‌شود.

سایر روش‌های کنترل و مقابله با کنه حنایی گوجه فرنگی

• کاشت ارقام گوجه فرنگی با تریکوم های کمتر جهت استقرار حشرات مفید روی گیاه سبب کاهش خسارت می گردد.
• استفاده از برخی از گونه کنه‌های شکارگر خصوصا در گلخانه‌ها مانند؛ کنه‌های Tydeoidae، از جمله خانواده‌های Tydeidae و Iolinidae، که حدود پنج برابر کوچک‌تر از اکثر شکارچیان Phytoseiidae هستند. آن‌ها به راحتی می‌توانند بین تریکوم‌های برگ‌های گوجه فرنگی حرکت کنند، و کنه حنایی را از بین ببرند.
• کاشت ارقام مقاوم به کنه حنایی در گلخانه‌ها و مزارع خصوصا در مناطق آلوده بسیار مهم است.
• انجام سم‌پاشی صبح زود و با نظر متخصص گیاهپزشک تاثیر بسیار زیادی دارد.
• وجین علف‌های هرز درون مزرعه و اطراف گلخانه‌ها
• ضدعفونی گلخانه‌ها قبل از انتقال نشا به گلخانه
• سمپاشی نشاها با سموم موثر قبل از انتقال به گلخانه یا زمین اصلی