شته سبز هلو – معرفی آفت و روشهای کنترل و مقابله

شته سبز هلو چیست؟

شته سبز هلو (Myzus persicae) به عنوان یک آفت اقتصادی، به بیش از 400 گونه در 50 خانواده گیاهی، از جمله سولاناسه Solanaceae، چلیپائیان Cruciferae، بقولات Leguminosae و گياهان زينتی خسارت می‌زند. این آفت در سرتاسر جهان پراکنش دارد. در ایران این شته از دیر زمان وجود داشته و دواچی در سال 1328 از آن نام برده است و در تمام نواحی ایران انتشار دارد. شته سبز هلو علاوه بر گیاهان در مزرعه، به راحتی در گلخانه‌ها تکثیر و خسارت می‌زند، و این سازگاری با تمام مناطق آب و هوایی سبب بقا این حشره شده است.

شته سبز هلو از شيره گياهی تغذيه نموده و ضمن اينکه موجب ضعف گياه، ايجاد پيچيدگی در برگ‌های جوان و ترشح عسلک می‌شود، باعث انتقال بيش از 100 نوع ويروس گياهی نيز می‌گردد. اين شته ناقل بيماری‌های ويروسی مانند ويروس پيچيدگی برگ سيب زمينی، ویروس زردی غربی چغندرقند روی گياهان تيره Chenopodiaceae و ويروس‌های موزاييک خيار و طالبی می‌باشد.

گیاهان میزبان آفت شته سبز هلو

سبزیجاتی که میزبان شته هلو هستند؛ شامل کنگر فرنگی، مارچوبه، لوبیا، چغندر، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم، هویج، گل کلم، طالبی، کرفس، ذرت، خیار، رازیانه، کلم پیچ، بادمجان، کاهو، خردل، بامیه، جعفری، ازگیل، نخود، فلفل، سیب زمینی، تربچه، اسفناج، کدو، گوجه فرنگی، شلغم، شاهی و هندوانه، محصولات زراعی مانند تنباکو، چغندرقند و آفتابگردان نیز مورد حمله قرار می‌گیرند. تعداد زیادی از گیاهان گل و سایر گیاهان زینتی برای رشد شته سبز هلو مناسب هستند. شته‌ها از درختان هسته دار مانند هلو قبل از رفتن به میزبان های ثانویه (تابستانی) تغذیه می‌کنند.

علف‌های هرز پهن برگ مانند پیچک صحرایی Convolvulus arvensis; سلمک Chenopodium; و تاج خروس، Amaranthus retroflexus اغلب میزبان بسیار مناسبی برای شته سبز هلو هستند. در نتیجه باعث خسارت در محصولات مجاور می‌شوند. به عنوان مثال، تاماکی (1975)، تخمین زد که سه تا 16 میلیون شته در هر هکتار روی علف‌های هرز در کف باغ‌های هلو در واشنگتن تولید می‌شود. و تقریبا یک سوم شته‌هایی که از گونه‌های علف‌های هرز تغذیه می‌کنند، معدن خوبی برای ویروس های گیاهی از جمله ویروس زرد غربی چغندر (BWYV) هستند.

در عرض‌های جغرافیایی معتدل، میزبان اولیه نسل زمستان گذران درختانی از جنس Prunus (شامل درخت‌های آلو، گیلاس، هلو، زردآلو و بادام)  هستند.

مشخصات آفت شته سبز هلو

پوره‌های شته سبز هلو در ابتدا مایل به سبز هستند. اما به زودی به رنگ زرد تبدیل می شوند و تا حد زیادی شبیه افراد بالغ زنده زا (پارتوژنتیک، مولد پوره) می‌شوند. شته‌های بدون بال (apterous) طول آن‌ها حدود 1.7 تا 2.0 میلی متر است. ممکن است یک نوار سبز میانی و جانبی روی بدن آن‌ها وجود داشته باشد. کرنیکول‌ها نسبتاً بلند هستند، در طول خود به طور ناهموار متورم می‌شوند و از نظر رنگ با بدن مطابقت دارند.

چرخه زندگی آفت

چرخه زندگی شته سبز هلو در شرایط آب و هوایی مختلف، متفاوت است. سرعت تولید مثل این حشره با دما همبستگی مثبت دارد. تکثیر و رشد این آفت، اغلب 10 تا 12 روز برای یک نسل کامل، و بیش از 20 نسل در یکسال در آب و هوای معتدل زمان می‌برد. شته سبز هلو 4 تا 13 تخم را معمولاً در شکاف‌ها و نزدیک جوانه‌های Prunus spp می‌گذارد. و در جایی که گیاه میزبان مناسب پیدا نکند در مرحله تخم روی گیاهان پرونوس Prunus spp زمستان گذرانی می کند.

در بهار، بلافاصله پس از جوانه زدن درختان و شروع رشد آن‌ها، تخم‌ها تفریخ می‌شوند. و پوره‌ها از گل‌ها، شاخ و برگ‌های جوان و ساقه‌ها تغذیه می‌کنند. پس از چندین نسل، از نسل زمستان گذران روی گیاهان پرونوس  Prunus spp مهاجرهای بالدار پدیدار می‌شوند. تابستان را روی میزبان به صورت پوره سپری می‌کنند. به محض سرد شدن هوا بالغ‌ها به گیاهان Prunus spp برمی‌گردند. در پاییز، جفت گیری اتفاق می‌افتد و تخم‌گذاری انجام می‌شود. همه نسل‌ها به جز نسل پاییزی که با تولید تخم به اوج خود می‌رسد، پارتنوژنتیک (غیر جنسی) هستند.

در آب و هوای گرم‌تر مانند فلوریدا، شته‌ها به دنبال میزبان‌های زمستان‌گذران نیستند، بلکه به صورت پوره‌های فعال و بالغ روی محصولات و علف‌های هرز در طول ماه‌های زمستان باقی می‌مانند. با افزایش جمعیت شته یا بدتر شدن شرایط گیاه، فرم های بالدار دوباره برای کمک به پراکندگی جمعیت تولید می‌شوند.

نحوه خسارت آفت شته سبز هلو

شته سبز هلو از صدها گیاه میزبان در بیش از 40 خانواده گیاهی تغذیه می‌کند. خسارت اصلی شته در فصل تابستان است. در طول ماه‌های تابستان، شته‌ها میزبان‌های چوبی خود را برای میزبان‌های ثانویه یا علفی، از جمله محصولات گیاهی در خانواده‌های Solanaceae، Chenopodiaceae، Compositae، Brassicaceae و Cucurbitaceae رها می‌کنند، به همین دلیل، به نام شته دو میزبانه نیز شناخته می‌شوند.

محصولات زراعی از نظر حساسیت به شته سبز هلو متفاوت هستند. اما اغلب جمعیت شته‌ها، در گیاهان فعال و در قسمت جوان‌تر بافت گیاه متمرکز هستند. شته‌های سبز هلو می‌توانند به تراکم بسیار بالایی روی بافت گیاه جوان برسند و باعث تنش آبی، پژمردگی و کاهش سرعت رشد گیاه شوند. آلودگی شدید باعث کاهش قابل ملاحظه عملکرد گیاهان می‌شود و در اوایل فصل خسارت زیادی وارد می‌کند. حتی اگر شته‌ها متعاقباً حذف شوند. آلودگی محصولات گیاهی قابل برداشت به شته یا به عسلک شته نیز باعث خسارت اقتصادی می‌شود.

علائم خسارت آفت شته

شته با استفاده از خرطوم باریک خود به بافت بین سلولی گیاه نفوذ کرده و مقدار زیادی از شیره آوند آبکش را مصرف می‌کند، که این امر باعث ایجاد خسارت زیادی برای گیاهان میزبان می‌شود. بیشترین آسیب ناشی از شته سبز هلو انتقال ویروس های گیاهی می‌باشد. در واقع، این شته به عنوان مهم ترین ناقل ویروس‌های گیاهی در سراسر جهان شناخته می شود. پوره‌ها و بالغ‌ها به یک اندازه توانایی انتقال ویروس را دارند، اما بالغ‌ها، به دلیل تحرک زیاد، فرصت بیشتری برای انتقال ویروس‌ها دارند.

بیش از 100 ویروس توسط شته سبز هلو منتقل می‌شوند. که شامل ویروس برگ قاشقی سیب‌زمینی و ویروس Y سیب‌زمینی در Solanaceae، ویروس‌های زرد غربی و ویروس زرد چغندر در Chenopodiaceae، ویروس موزاییک کاهو در Compositae، ویروس‌های موزاییک گل کلم و موزاییک شلغم در Cruciferae، و ویروس‌های موزائیک خیار و موزائیک هندوانه در Cucurbitaceae می‌باشد.

هنگامی که گیاهان جوان (نشاء) در گلخانه‌ها آلوده می‌شوند و سپس به مزرعه منتقل می شوند، شته‌ها در مزرعه تکثیر می‌یابند. این شته‌ها ممکن است به حشره کش‌ها مقاوم شوند. و همچنین می‌توانند توسط باد و طوفان به مسافت‌های طولانی و به مزارع دیگر منتقل شوند.

کنترل آفت

حفظ دشمنان طبیعی

صدها دشمن طبیعی برای شته سبز هلو وجود دارد. که عمدتاً کفشدوزک‌ها (Coleoptera: Coccinellidae)، مگس‌های گل (Diptera: Syrphidae)، بال‌ توری (Neuroptera: Chrysopidae)، زنبورهای پارازیتوئید (Hymenoptera: Braconidae)، و قارچ های پاتوژن حشرات Entomopathogenic هستند. اکثر حشرات مفید شکارچیان عمومی هستند و آزادانه از شته‌های سبز هلو، سایر شته‌ها و حتی سایر حشرات تغذیه می‌کنند. در برخی موارد، دشمنان طبیعی تحت تأثیر گیاه میزبان، روش‌های زراعی محصول و شرایط محیطی قرار می‌گیرند.

روش‌های زراعی

استفاده از روش‌های زراعی ممکن است برای شکارچیان و پارازیتوئیدها مفید باشد. در واشنگتن، نوارهایی که در اطراف تنه درختان هلو قرار می‌دهند، پناهگاه خوبی برای شکارچیان فراهم می‌شود که شته‌ها را در بهار سرکوب  می‌کنند و در نتیجه خسارت به مزارع سبزیجات کاهش می‌یابد. بالتوری (Neuroptera: Hemerobiidae) در کالیفرنیا به طور مداوم جمعیت شته سبز هلو را در مزرعه مارچوبه کاهش می‌دهد. در نیوزیلند، با کاشت گیاهان گل‌دار مخلوط با کشت کلم شکار شته‌ها توسط مگس‌های گل (Diptera: Syrphidae) افزایش می‌یابد.

• استفاده از آلومینیوم یا مالچ پلاستیکی سفید در کف مزرعه یا باغ جمعیت شته را کاهش می‌دهد.
• استفاده از کارت‌های زرد چسبنده خصوصا در گلخانه‌ها
• رعایت بهداشت باغ و مزرعه با حذف علف‌های هرز میزبان
• تناوب زراعی با محصولات غیر میزبان

استفاده از سموم شیمیایی

توانايی توليد مثل بالا و طول دوره رشدی کوتاه در شته سبز هلو سبب شده است که به بسياری از آفت کش‌ها مقاوم شود. بيشترين مورد مقاومت به حشره کش‌ مربوط به شته سبز هلو است که بر اساس کتاب رکوردهای حشرات، رکورد دار مقاومت به حشره کش‌هاست. تاکنون مقاومت به آفت کش‌ها در شته سبز هلو از ٣١ کشور جهان گزارش گرديده است. برای شکستن مقاومت از حشره کش‌های موثر و با نظر متخصص گیاهپزشک استفاده کنید.

استفاده از حشره‌کش‌های سیستمیک به‌ ویژه در زمان کاشت گیاه موثر است. که برخی از آن‌ها محافظت طولانی ‌مدت در برابر تجمع جمعیت شته‌ها در مراحل اولیه حساس رشد گیاه را فراهم می‌کنند و برخی از آنه‌ا برای 3 ماه گیاه را محافظت می‌کنند.

استفاده از حشره کش‌ها در دماهای بسیار سرد اثر کمتری دارد و در مزارع مانند اسفناج که در هوای سرد کشت می شود کنترل شیمیایی شته ها سخت می باشد. شته ها ذاتاً به سختی با حشره کش‌ های تماسی از بین می‌روند. زیرا اغلب در زیر برگ‌ها یا در قسمت‌هایی از گیاه که رشد جدید دارند و محافظت شده قرار دارند. حتی حشره‌کش‌های سیستمیک، که شته‌های موجود در زیر برگ را هنگام تغذیه از قسمت های بالایی گیاه از بین می برند، در دماهای سرد تاثیر بسیار کمی دارند.

از مصرف بیش از حد و غیر ضروری حشره کش ها باید خودداری شود. در اوایل فصل، هجوم شته‌ها اغلب به صورت لکه‌ای هستند و اگر به موقع کنترل شوند، می توان از آسیب‌های بزرگ در اواخر فصل جلوگیری کرد. در برخی موارد، استفاده از حشره‌کش‌ها برای سایر حشرات آفت، گاهی منجر به طغیان شته سبز هلو می‌شود. که از بین رفتن ناخواسته حشرات مفید برای این اتفاق ادعا شده است، و همچنین مقاومت شته ها در برابر برخی از انواع حشره کش‌ها نیز ممکن است دخیل باشد.