چرا باید آزمایش خاک انجام داد؟

اهمیت آزمایش خاک

انجام و اهمیت آزمایش خاک و تحلیل نتایج حاصل از آن، اولین گام در کشاورزی مدرن و پایدار است. نتایج آزمون خاک منجر به شناسایی دقیق بافت خاک، میزان مواد غذایی، حاصلخیزی خاک و کمبود عناصر غذایی می گردد. بنابراین تحلیل صحیح نتایج حاصل از آزمون خاک منجر به انتخاب مناسب نوع کشت، تعادل در مصرف کودهای حیوانی و شیمیایی و در نهایت تولید بهینه محصولات کشاورزی می گردد. توصیه کودی مبتنی بر اهمیت آزمایش خاک، علاوه بر بهبود عملکرد محصول، منجر به کاهش آلودگی محیط زیست و جلوگیری از هزینه های اضافی با صرفه جویی در مصرف کودها خواهد شد.

قابل ذکر است که مهمترین مرحله انجام آزمون خاک، مرحله نمونه برداری است که باید به دقت و اصولی انجام شود. در ادامه نکات مهم و کاربردی را دراین رابطه شرح خواهیم داد.

نمونه برداری از خاک

اولین گام در ارزیابی حاصلخیزی خاک و ارائه توصیه کودی، نمونه برداری صحیح از خاک است. از مهمترین و اصلی ترین مباحث آزمون خاک، دقت در نمونه برداری است. به عبارت دیگر برای ارائه توصیه ای مطلوب، بایستی نمونه ای خوب و واقعی از خاک مزرعه یا باغ تهیه نمود. در منابع علمی اهمیت این مرحله آن گونه جلوه داده شده است که حتی آن را مهمتر از نتایج تجزیه خاک و انتخاب عصاره گیرها می دانند. چون در صورت تهیه نمونه ای نامناسب، انجام بقیه مراحل کاری بیهوده است. بنابراین رعایت مبانی نمونه برداری ضروری است.

در هر جامعه آماری، نمونه ها بایستی طوری انتخاب شوند که نماینده خوب جامعه باشند، لذا انتخاب نمونه ها از اهمیت بالایی برخوردار است. درمورد خاک نیز هدف از تهیه نمونه، به دست آوردن اطلاعات راجع به خاک یک مزرعه، یک منطقه یا یک باغ می باشد. کل خاک مورد نظر را جامعه خاک می نامیم. جامعه ممکن است کوچک یا بزرگ باشد که این به هدف اصلی مطالعه کننده بستگی دارد.

عوامل موثر بر نمونه برداری خاک

در تهیه نمونه خاک، عوامل زیادی از جمله عمق خاک، تعداد نمونه های فرعی برای تهیه نمونه مرکب، مساحت نمونه برداری، نوع محصول، فصل سال، مقایسه هزینه ی تهیه نمونه خاک با هزینه تجزیه و دفعات نمونه برداری تاثیر دارد. زمین مورد نظر برای نمونه برداری به قطعات یکنواخت از لحاظ بافت، رنگ، شیب، میزان فرسایش، کشت های سال قبل، نوع محصول و غیره تقسیم می شوند. به طور کلی بسته به مساحت کشت برای هر گیاه از هر 10 هکتار یک نمونه مرکب که مخلوطی از نمونه های دیگر باشد، تهیه میشود.

عمق خاک

در خاکشناسی و طبقه بندی اراضی، لایه های A، B و C مورد بررسی قرار می گیرند. ولی در حاصلخیزی خاک، نمونه خاک به منظور تجزیه آن و پیش بینی عکس العمل محصول به کودهای شیمیایی تهیه میگردد. بنابراین باید نمونه خاک از عمقی تهیه شود که گیاه بیش از 50 درصد عناصر غذایی خود را از آن جذب می نماید.

تعداد نمونه خاک

برخلاف تصور عمومی، تعداد نمونه خاک، بیش از اینکه به مساحت نمونه برداری بستگی داشته باشد به تغییرات خاک بستگی دارد. اگر مساحت 2500 مترمربعی با 250 مترمربعی مقایسه شود، به هیچ عنوان نمی توان گفت که در مساحت 250 متر مربعی تعداد کمتری نمونه فرعی برای تهیه نمونه مرکب یکنواخت نیاز است. چون ممکن است تغییراتی در محل یک نمونه فرعی در مساحت 250 متر مربعی ایجاد شده باشد که در این صورت تجزیه این نمونه با نمونه دیگر که در چند سانتیمتری آن واقع است، متفاوت است. بنابراین در مساحت های کوچک نیز باید به تعداد همان مساحت های بزرگ نمونه برداشت.

نوع محصول

بهتر است در مزارع کوچک مانند قطعات سبزیکاری، از هر قطعه یک نمونه مرکب جداگانه تهیه نمود. ولی در مزارع بزرگتری که در آنها، گندم، برنج و از این قبیل گیاهان کشت می شود، بایستی عواملی نظیر حدهای طبیعی مزارع، نوع خاک، عملیات زراعی گذشته و نوع زراعت در نظر گرفته شوند. هنگامی که گیاهی، مراحل اولیه رشد خود را در مزرعه طی می کند، تهیه نمونه خاک از آن آسان است، زیرا تغییرات را تا حدی نشان می دهد. درمورد گیاهان یکساله اگر نمونه خاک در مراحل اولیه رشد از مزرعه تهیه شود، معمولا نتایج تجزیه در مقایسه با نتایج تجزیه خاکی که درست پس از حداکثر جذب عناصر غذایی توسط گیاه از آن مزرعه تهیه می شود، متفاوت است.

برای گیاهان یکساله معمولا قبل از کاشت و درمورد گیاهان چندساله قبل از کشت نهال، نمونه برداری خاک انجام میشود، ولی درمورد گیاهان چندساله، تنها اطلاعات وضع عناصر غذایی در خاک سطحی کافی نبوده و لازم است از طبقات زیر آن حداکثر اطلاعات بدست آید. البته این عمق بستگی به مقدار نفوذ ریشه ها در خاک دارد. همچنین درمورد درختان نیز تهیه نمونه از قسمت زیر پوشش درخت و از خاک بین درختان ضرورت دارد، تا بتوان وضع عناصر غذایی را در نواحی متفاوت سنجید.

زمان نمونه برداری خاک

در طول فصول سال دوره های خشک و مرطوب و همچنین دوره های یخبندان و عکس آن وجود دارد. املاح محلول در دوره های خشک بیش از دوره های مرطوب بوده و همچنین pH نیز تغییراتی دارد. در دوره های مرطوب، املاح و عناصر غذایی پویا (مانند نیترات) آبشویی می شوند، با رطوبت و حرارت بهینه در خاک، فعالیت ریزجانداران افزایش می یابد و لذا نیتروژن بیشتری از منبع مواد آلی به خاک وارد می گردد. مطابق پژوهش ها، مقدار رطوبت نسبی هوا در مقدار پتاسیم تبادل خاک موثر بوده و این اختلاف ممکن است تا 50 میلی گرم در کیلوگرم برسد. این مسئله به اینکه نمونه خاک صبح یا ظهر تهیه شود، بستگی دارد. همچنین بایستی توجه داشت که برای عنصری مثل نیتروژن، عمق نمونه برداری را بیشتر در نظر می گیرند.

دفعات نمونه برداری از خاک

در حالتی که مقدار عناصر غذایی مصرف شده در خاکی به مراتب بالاتر از حد محدود کننده عناصر غذایی در آن خاک باشد، کافی است همه ساله برای نگهداری حاصلخیزی آن خاک، مقدار کمی از آن عناصر مصرف شود. هنگامی که در خاکی هرسال یک محصول کشت می شود، نمونه برداری از آن خاک هر 3-4 سال یکبار به منظور آگاهی از وضع عناصر غذایی آن پیشنهاد شده است ولی در خاکهای شنی که دارای مقدار کمی مواد آلی بوده و با مختصری آهک اسیدیته آنها تغییر می یابد، باید همه ساله از خاک آنها نمونه برداری شود. به خصوص اگر در هر سال چند محصول در آن کشت شود و یا حاصلخیزی آن در حد بالایی نگه داشته شود.

نکات تکمیلی راجع به نمونه برداری در اهمیت آزمایش خاک

• به منظور حصول نتیجه بهتر، سطح نمونه برداری بایستی عاری از خرده سنگ، آشغال، تکه های چوب، علف های هرز و یا ریشه محصولات مختلف در زمین باشد.
• وسایل نمونه برداری نبایستی به کودهای آلی و شیمیایی آلوده باشند. قبل از نمونه برداری بایستی مطمئن بود که سطح نمونه برداری آغشته به کودهای شیمیایی و آلی نباشد.
• بهترین زمان نمونه برداری زمانی است که زمین گاورو باشد و هنوز کشت انجام نشده باشد.
• نمونه مرکب می بایست قبل از انتقال به آزمایشگاه در داخل یک کیسه پلاستیکی، کاغذی، جعبه مقوایی و یا بطری سر گشاد ریخته و مشخصات آن بر روی اتیکت نوشته شود. بر روی اتیکت، زمان نمونه برداری، محل نمونه برداری، نام نمونه بردار، عمق نمونه برداری و کشت قبلی آن نوشته شود.

وسایل نمونه برداری

1. مته چرخشی یا بیلچه ضد زنگ
2. پاکت پلاستیکی
3. برچسب

نحوه آماده کردن نمونه جهت ارسال به آزمایشگاه

پس از نمونه برداری حدود 1 تا 5/1 کیلوگرم خاک مرکب انتخاب و در هوای آزاد بر روی سطح تمیز هوا خشک گردد.

نمونه برداری از آب

منابع آب را می توان به دو دسته آب های سطحی مانند آب رودخانه، چشمه و یا هر آب روانی و آب های زیرزمینی مانند چاه های عمیق و نیمه عمیق تقسیم بندی کرد. در نمونه برداری از آب های سطحی باید در فصول مختلف سال با توجه به تغییرات فیزیکی و بارندگی های فصل و با در نظر گرفتن سرعت، عمق و برخی مشخصات دیگر، نمونه های مختلف تهیه کرد. در نمونه برداری از آب های زیر زمینی که با استفاده از پمپ به سطح زمین هدایت میگردند، می توان پس از گذشت یک ساعت از کارکرد موتور، اقدام به نمونه برداری کرد. در چاه های تازه حفر شده، حداقل باید پس از 24 ساعت اقدام به نمونه برداری کرد.

انجام آزمون خاک توسط مزرعه دانش

مجموعه گسترده فروشگاه کشاورزی مزرعه دانش علاوه بر تامین و توزیع انواع نهاده های کشاورزی از قبیل سم، بذر، کود و ادوات، دارای کلینیک گیاهپزشکی و آزمایشگاه خاکشناسی و بیماری شناسی است. شما میتوانید تمام مراحل را از نمونه برداری خاک یا گیاه تا دریافت توصیه کود یا سموم را با مشاوره کارشناسان مزرعه دانش پیش برده و محصولاتتان را با اصول حرفه ای و علمی تولید نمائید. همچنین کارشناسان مزرعه دانش در تمامی مراحل کشت، شما را همراهی خواهند نمود.