مهمترین توصیه کودی گیاهان زراعی

در مقاله با عنوان “آزمون خاک” به شرح اهمیت آزمون خاک و نمونه برداری صحیح از خاک پرداختیم. در این مقاله برآنیم که توصیه کودی گیاهان زراعی عمومی برای گیاهان مختلف اعم از زراعی و باغی ارائه دهیم. قابل ذکر است که توصیه کودی گیاهان زراعی دقیق براساس جزئیات آزمون خاک و تحلیل آن توسط کارشناسان بایستی صورت پذیرد. با اینحال، اگرچه توصیه کودی گیاهان زراعی باید براساس آزمون خاک انجام گیرد، اما باتوجه به اینکه انجام آزمون خاک همیشه و همه جا امکان پذیر نمی باشد، در چنین شرایطی می توان از نتایج تحقیقات انجام شده قبلی (توصیه منطقه ای) استفاده نمود. گاهی اوقات در مناطقی که امکان آزمون خاک موجود نیست و یا قبلا تحقیقی صورت نگرفته باشد، می توان توصیه عمومی را بکار برد.

تعیین میزان عناصر مورد نیاز گیاه

توصیه کودی مبتنی بر آزمون خاک، نه تنها موجب افزایش تولید و بهبود کیفیت میگردد، بلکه یک روش بسیار موثر در حفظ سطح حاصلخیزی خاک است. باتوجه به اینکه مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی منجر به اختلال در فرآیندهای متابولیسم گیاهان میگردد، لازم است برای توصیه کودی گیاهان زراعی بهینه به مصرف نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، گوگرد و عناصر ریزمغذی بر اساس آزمون خاک توجه شود. در صورتی که میزان عناصر قابل استفاده خاک به شرح زیر باشد، نیازی به استفاده از کودهای فسفاتی، پتاسیمی، منیزیمی و کودهای محتوی عناصر ریز مغذی در بستر کشت نخواهیم داشت.

عنصر نیتروژن (N)

در میان غلات، ذرت به دلیل عملکرد بالاتر، ابتدا نسبت به نیتروژن و سپس نسبت به عناصر غذایی پتاسیم و روی پرتوقع تر است. برنج نیز نیاز بیشتری به پتاسیم و روی دارد. درصورتیکه درصد کربن آلی خاک کمتر از یک درصد باشد، میزان مصرف اوره در بستر کشت، حداکثر 300 تا 400 کیلوگرم در هکتار است که بایستی بصورت تقسیط مصرف شود. چنانچه درصد کربن آلی خاک از 5/1 درصد بیشتر باشد، حدود 25 درصد از مقدار کود اوره مصرفی، کاسته می شود.

عنصر فسفر (P)

برای غلات، حد بحرانی فسفر 12 تا 15 و برای ذرت حدود 15 میلی گرم در کیلوگرم (با روش اولسون) می باشد. اگر فسفر قابل استفاده خاک از 5 میلی گرم در کیلوگرم کمتر باشد، بایستی مقدار سوپرفسفات تریپل مصرفی 150 میلی گرم در کیلوگرم در بستر کاشت باشد. همچنین اگر مقدار فسفر خاک بین 5 تا 10 میلی گرم در کیلوگرم باشد، مقدار سوپرفسفات تریپل مصرفی 100 کیلوگرم در هکتار و اگر بین 10 تا 15 میلی گرم در کیلوگرم باشد، 50 کیلوگرم در هکتار خواهد بود. بدیهی است چنانچه مقدار فسفر خاک بیش از 15 میلی گرم در کیلوگرم باشد، نیازی به مصرف کودهای فسفاتی در بستر کشت نخواهد بود. قابل ذکر است که مصرف کودهای فسفاتی گرانوله حتما بایستی بصورت جایگذاری عمقی (با استفاده از کودکار-بذر کار) و قبل از زمان کاشت باشد.

عنصر پتاسیم (K)

مقدار پتاسیم مصرفی به نوع گیاه، عملکرد و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک زیر کشت بستگی دارد. اگر مقدار پتاسیم قابل استفاده خاک (با روش استات آمونیوم) بیش از 400 میلی گرم در کیلوگرم باشد، نیاز به مصرف سولفات پتاسیم قبل از کاشت نخواهد بود. البته مصرف 50 تا 150 کیلوگرم در هکتار کلرور پتاسیم به همراه سرک بهاره اوره توصیه می گردد.

عنصر گوگرد (S)

باتوجه به آهکی بودن خاکهای ایران، استفاده از 300 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد گرانوله و یا گوگرد آلی گرانوله قبل از کاشت (در خاکهای غیر گچی) توصیه کودی گیاهان زراعی می گردد. حد بحرانی گوگرد (با روش توربیتومتری) برای دانه های روغنی 20 و برای سایر گیاهان زراعی برابر 15 میلی گرم در کیلوگرم می باشد.

عنصر منیزیم (Mg)

در مناطق دارای خاک سبک و بارش فراوان، احتمال کمبود منیزیم وجود دارد. حد بحرانی منیزیم (با روش استات آمونیوم) 500 تا 750 میلی گرم در کیلوگرم می باشد. در شرایطی که میزان منیزیم قابل استفاده خاک از 500 میلی گرم در کیلوگرم کمتر باشد، مصرف 100 تا 200 کیلوگرم سولفات منیزیم گرانوله توصیه میشود. همچنین برای استفاده از سایر کود های دارای منیزیم، نصف آن در زمان قبل از کاشت و نصف دیگر به صورت سرک در بهار توصیه میشود. در طول فصل کشت نیز در صورت مشاهده کمبود منیزیم میتوان از کود سولفات منیزیم یوروسالیدز به میزان یک کیلوگرم در هزار لیتر آب یا 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.

عنصر کلسیم (Ca)

به دلیل آهکی بودن خاک های زیر کشت، نیازی به مصرف کودهای دارای کلسیم در غلات نمی باشد. در سایر گیاهان نیز با مشاهده علائم کمبود کلسیم میتوان از کود هایی مثل نیترات کلسیم یوروسالیدز و نیترات کلسیم روفرت استفاده نمود.

عناصر کم مصرف (ریز مغذی ها)

از جمله مهم ترین عناصر ریز مغذی که در غلات مورد نیاز می باشند میتوان به بور، روی، آهن، مس، منگنز، مولبیدن و نیکل اشاره نمود. براساس روش DTPA، حد بحرانی روی برابر 2، منگنز برابر7، آهن برابر 10، مس برابر 1 و بور (براساس روش آب داغ) برابر 1  میلی گرم در کیلوگرم می باشد. براساس نتایج حاصل از یک دهه پژوهش بر روی محصولات مختلف زراعی و باغی، در خاک های آهکی اولین کمبود مشاهده شده در عناصر ریز مغذی، عنصر روی (Zn) و سپس بور (B) و آهن (Fe) می باشد. برخلاف نتایج ذکر شده در منابع خارجی که منکر کمبود بور در خاک های آهکی هستند، کمبود بور در خاک های آهکی غیرشور عمومیت دارد.

به طور کلی در میزان مصرف کودهای حاوی بور به ویژه اسید بوریک باید دقت بالایی داشت، چون مرز بین کمبود و مسمومیت بور بسیار باریک و حساس است. از طرف دیگر به دلیل پویایی بور در خاک های آهکی (برخلاف سایر عناصر ریز مغذی)، مصرف اسید بوریک نبایستی از 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار بیشتر باشد. در خاک های آهکی که غلظت عناصر ریز مغذی، کمتر از حد بحرانی باشد، مقدار مصرف (در هر دو سال یکبار) سولفات آهن با غلظت 3 درصد، سولفات منگنز 50، سولفات روی 40، سولفات مس 20 کیلوگرم در هکتار می باشد.

برای رفع کمبود آهن در طول دوره رشدی گیاه نیز نیز میتوان از کودهای سولفات آهن  مثل سولفات آهن یوروسالیدز حدود 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار همراه با آبیاری و به صورت محلول‌پاشی میان 400 گرم تا 2/1 کیلوگرم در هکتار است. قابل ذکر است که مصرف خاکی آن کارایی لازم را در خاک های آهکی ندارد. بدیهی است اگر از شکل کلاته (EDDHA) آهن، منگنز، روی، و مس استفاده شود، مقادیر هریک از آنها از 20 کیلوگرم در هکتار نیز کمتر خواهد بود.

در آزمایش سه ساله ای که اخیرا در مزارع گندم آبی در چند استان کشور انجام شده است، از 300 کیلوگرم در هکتار کود کامل ماکرو به جای کودهای قبل از کاشت (اوره، سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم) استفاده گردید. نتایج نشان داد که با جایگزینی کود کامل ماکرو و یا اوره با پوشش گوگردی (SCU) بجای اوره، سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم، قبل از کاشت، علاوه بر آنکه عملکرد در مزارع گندم افزایش معنی داری یافت، کارایی نیتروژن نیز از 5/8 به 11 کیلوگرم دانه گندم به ازاء هر کیلوگرم نیتروژن مصرفی افزایش پیدا کرد.

توصیه کودی عمومی برای غلات

برای دستیابی به عملکردهای بالا، مصرف 150 تا 250 کیلوگرم نیتروژن خالص و یا معادل 300 تا 400 کیلوگرم اوره در هر هکتار در بستر کشت، توصیه می گردد. همچنین می توان بجای اوره از نیترات آمونیوم استفاده کرد. درصورتیکه بجای اوره از نیترات آمونیوم استفاده شود، بایستی مقدار کود اوره محاسبه شده را در ضریب 5/1 ضرب نمود. کودهای نیتروژنی نیز باید با سه تقسیط مصرف شوند. بسته به میزان عملکرد، 200 تا 300 کیلوگرم کودهای پتاسیمی بایستی مصرف شود که نصف میزان مورد استفاده قبل از کاشت از منبع سولفات پتاسیم و نصف دیگر از منبع کلرور پتاسیم بصورت سرک همراه با آب آبیاری توصیه میشود.

در مصرف گوگرد نیز 400 تا 500 کیلوگرم در هکتار همراه با مواد آلی و باکتری های تیوباسیلوس در بستر کشت توصیه میگردد. درمورد روی و سایر عناصر ریز مغذی بسته به میزان عملکرد، حدود 50 کیلوگرم در هکتار سولفات روی، 200 کیلوگرم در هکتار سولفات آهن، 50 کیلوگرم سولفات منگنز ، 20 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک و 15 کیلوگرم در هکتار سولفات مس می باشد. بهتر است سولفات ها به صورت نواری در فاصله 5 تا 10 سانتیمتری کنار و زیر بذر قرار داده شوند در غیر اینصورت میتوان کودهای مورد نظر را با نسبت 5:1 با خاک مخلوط و با شخم زیر خاک نمود.

همچنین در صورت مشاهده علائم کمبود روی در طول دوره رشدی گیاه استفاده از کود سولفات روی یوروسالیدز به میزان10 تا 15 کیلوگرم در هکتار همراه با آبیاری و به صورت محلول‌پاشی؛ 400 گرم تا 5/1 کیلوگرم در هکتار توصیه میشود.

در صورتی که این کودها قبل از کاشت مصرف نشده باشند، کود میکرو معدنی را میتوان با غلظت 5 در هزار در دو نوبت (زمان 6 تا 8 برگی و 2 هفته بعد) محلولپاشی نمود.

در صورتی که از کود کامل ماکرو قبل از کاشت و در بستر کشت استفاده شود، توصیه کودی گیاهان زراعی بصورت کود کامل ماکرو به میزان 300 تا 400 کیلوگرم در هکتار قبل از کشت است. همچنین در بهار نیز بایستی میزان 200 کیلوگرم اوره، 150 کیلوگرم کلرور پتاسیم و 20 کیلوگرم کود کامل کود آبیاری در مرحله دو برگی، به صورت سرک، همزمان با کولتیواتور زدن و قبل از گلدهی مصرف شود.

ضمنا باید در نظر داشت در شرایطی که گیاه در شرایط تنش قرار دارد و یا در اوج نیاز غذایی خود باشد (قبل از شروع گلدهی در گیاهان زراعی)، مصرف کود کامل مثل کود سه بیست دنفرگلد به میزان 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار در سیستم آبیاری و 2 تا 5 کیلوگرم در هزار لیتر آب به صورت محلول‌پاشی همراه با ریز مغذی ها توصیه میشود.

توصیه کودی گندم در شرایط دیم

توصیه کودی گیاهان زراعی نیتروژنی در شرایط دیم تابع میزان بارندگی و پراکنش آن در منطقه می باشد. معمولا توصیه کودی گیاهان زراعی در شرایط دیم یک دوم تا یک سوم شرایط آبی است. در صورتیکه میزان و پراکنش بارندگی مناسب باشد، میزان مصرف کود اوره 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار در بستر کشت خواهد بود.

همچنین با توجه به اینکه حد بحرانی فسفر در شرایط دیم حدود 5 میلی گرم در کیلوگرم است، در صورتی که میزان فسفر خاک کمتر از حد بحرانی باشد، 50 کیلوگرم در هکتار کود فسفاته همراه با بذر توصیه میشود. نظر به اینکه پتاسیم در مقاومت به خشکی نقش بسیار مهمی ایفا می کند، میزان مصرف سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم در بستر کشت، 50 تا 100 کیلوگرم در هکتار توصیه می گردد. ضمنا میتوان از سولفات روی به میزان 20 کیلوگرم در هکتار نیز استفاده نمود.

زمان و نحوه مصرف کودها

به طور کلی در همه محصولات زراعی از جمله غلات، لازم است تمام کودهای دارای عناصر غیر پویا مثل کود کامل ماکرو، اوره با پوشش گوگردی، کودهای فسفاته، سولفات پتاسیم، سولفات منگنز، سولفات روی، سولفات مس، انواع کودهای گوگردی و کود کامل میکرو معدنی، قبل از کاشت و در عمق ریشه گیاه ترجیحا با استفاده از دستگاه کودکار-بذر کارمصرف شوند. همچنین بقیه کودهای دارای عناصر پویا مثل کودهای نیتروژنی، نیترات پتاسیم، سولفات منیزیم، کلرور پتاسیم، کود کامل ماکروی محلول در آب، کلاتهای محتوی عناصر ریز مغذی مثل کود آمینوکلات میکرومیکس نوتری تک و اسید بوریک بصورت سرک و بایستی ترجیحا همراه با آب آبیاری، مطابق با نیاز گیاه، به تقسیط و یا بصورت محلولپاشی مصرف گردند.

دریافت برنامه تغذیه ای و مشاوره از کارشناسان مزرعه دانش

خوشبختانه مجموعه گسترده مزرعه دانش علاوه بر تامین و توزیع انواع نهاده های کشاورزی از قبیل بذر، سم، کود، ادوات دارای کلینیک گیاهپزشکی و آزمایشگاه خاکشناسی و بیماری شناسی است. شما میتوانید در تمام مراحل کشت خود از آزمون خاک گرفته تا دریافت برنامه تغذیه ای، از دانش و تجربه مشاوران کارشناسان مزرعه دانش بهره مند شوید.