عناصر غذایی مورد نیاز خیار و علائم کمبود آنها
همه کشاورزان، به دنبال یافتن راهی برای دستیابی به محصول با کیفیت و عملکرد بالا هستند. کاشت خیار به دو روش فضای باز و گلخانه‌ای انجام میشود. داشتن اطلاعات کافی درمورد شرایط رشد و تغذیه خیار برای دستیابی به عملکرد بهینه بسیار حائز اهمیت است. پیش از کاشت هر محصولی، ابتدا باید آزمون خاک یا آنالیز برگ انجام شود تا مشخصات خاک و نقاط ضعف و قوت تغذیه ای تعیین شده و بر اساس آن نیازهای گیاه تخمین زده شود. در این مقاله سعی داریم نکاتی پیرامون تغذیه خیار و علائم کمبود عناصر غذایی خیار را برای شما شرح دهیم.
آنالیز برگ چیست؟
تشخیص بصری اختلالات ناشی از کمبود یا بیشبود عناصر غذایی خیار را می توان با علائم ناشی از عوامل غیر تغذیه ای مانند بیماری، آفات و مواد شیمیایی اشتباه گرفت. بنابراین آزمایش برگ (آنالیز برگ) می تواند برای تایید تشخیص بصری استفاده شود. آزمایش شیمیایی برگ ها برای تعیین اینکه آیا عناصر غذایی خیار خاصی در بافت گیاه در غلظت های نرمال وجود دارد یا خیر، مورد استفاده قرار میگیرد. از آنالیز برگ می توان برای ارائه برنامه تغذیه ای و پیش بینی نیاز به کود ها در طی فصل رشد خیار، استفاده کرد. نقطه ضعف آنالیز برگ این است که این روش ممکن است کند باشد، به این دلیل که در اکثر آزمایشگاه ها حداقل یک هفته طول می کشد تا نمونه ها پردازش شده و نتایج به کشاورزها ارائه شود.
آنالیز برگ خیار بر اساس نمونه ای از جوانترین برگ کاملاً بالغ (با دمبرگ) در مرحله اولیه گلدهی انجام میشود. در جدول 1 و 2 استانداردهای مورد استفاده برای تفسیر گزارش آنالیز برگ در خیار فضای باز و گلخانه ای آورده شده است. براساس این جداول میتوان به میزان کمبود یا بیشبود عناصر غذایی خیار پی برد و اقدامات لازم را انجام داد.
استانداردهای آنالیز برگ خیار فضای باز
محدوده استاندارد مقادیر هریک از عناصر غذایی خیار فضای باز بر حسب درصد و یا میلی گرم بر کیلوگرم در جدول زیر آورده شده است.
| عنصر غذایی | واحد | کمبود | پایین | نرمال | بالا | بیشبود |
| نیتروژن | % | <1.8 | 1.8–2.5 | 3.5–5.5 | 5.5–7 | >7 |
| فسفر | % | <0.20 | 0.3-0.2 | 0.3–0.7 | 0.7–1.0 | >1.0 |
| پتاسیم | % | <2.0 | 2.0–3.0 | 4.0-3.0 | 4.0–5.0 | >5.0 |
| کلسیم | % | <1.0 | 1.0–2.0 | 2.0–3.0 | _ | _ |
| منیزیم | % | <0.15 | 0.15–0.6 | 0.6–1.5 | 2.5-1.5 | >2.5 |
| گوگرد | % | _ | <0.3 | 0.3–1.0 | _ | _ |
| سدیم | % | _ | _ | 0–0.35 | >0.35 | _ |
| کلر | % | _ | _ | 0–1.5 | 1.5–2.0 | >2.0 |
| مس* | mg/kg | <3 | 3–10 | 10–20 | 20–30 | >30 |
| روی* | mg/kg | <15 | 15–30 | 30–70 | 100–300 | >300 |
| منگنز* | mg/kg | <15 | 15–50 | 50–200 | 200–500 | >500 |
| آهن | mg/kg | ‡ | <50 | 50–200 | _ | _ |
| بور | mg/kg | <20 | 20–30 | 30–70 | 70–100 | >100 |
| مولیبدن | mg/kg | <0.2 | 0.2–0.5 | 0.5–2.0 | _ | _ |
- مقادیر مس، روی و منگنز در برگهای محلولپاشی شده با قارچ کش ها یا کودهای حاوی عناصر ریز مغذی نمی تواند راهنمای قابل اعتمادی برای وضعیت تغذیه ارائه دهد.
- تجزیه و تحلیل برگ به دلیل آلودگی سطحی با خاک، عدم تحرک آهن در گیاه یا وجود آهن غیرفعال فیزیولوژیکی در بافت ها، راهنمای قابل اعتمادی برای کمبود آهن نیست.
استانداردهای آنالیز برگ خیار گلخانه ای
محدوده استاندارد مقادیر هریک از عناصر غذایی خیار گلخانه ای بر حسب درصد و یا میلی گرم بر کیلوگرم در جدول زیر آورده شده است.
| عنصر غذایی | واحد | کمبود | نرمال | بیشبود |
| نیتروژن | % | <1.8 | 4.2-5.6 | _ |
| فسفر | % | <0.47 | 0.6–0.9 | _ |
| پتاسیم | % | <2.35 | 3.2–4.5 | _ |
| کلسیم | % | <1.2 | 2.2–2.4 | _ |
| منیزیم | % | <0.37 | 0.4–0.7 | _ |
| گوگرد | % | _ | 0.3–0.6 | _ |
| مس | mg/kg | <5 | 5–17 | _ |
| روی | mg/kg | <26 | 50–140 | >300 |
| منگنز | mg/kg | <15 | 55–300 | >550 |
| آهن | mg/kg | _ | 85–300 | _ |
| بور | mg/kg | <43 | 50–76 | >108 |
| مولیبدن | mg/kg | <0.29 | 1.0–2.0 | _ |
نقش عنصر نیتروژن (N) در گیاه
به طور کلی نیتروژن به عنوان محرک رشد گیاه در نظر گرفته می شود و نقش اساسی در تشکیل پروتئین ها در همه گیاهان دارد. بدلیل اهمیت پروتئین ها در ساختار و عملکردهای اصلی گیاه، عملکرد محصول به شدت به در دسترس بودن نیتروژن برای گیاه بستگی دارد. نیتروژن در تولید کلروفیل (رنگدانه سبز در برگها) که مسئول تبدیل نور خورشید به انرژی قابل استفاده گیاه است، نقش مهمی دارد. بنابراین کمبود نیتروژن ظرفیت گیاه را برای به دام انداختن انرژی از طریق فتوسنتز کاهش می دهد. مهم است که هنگام رسیدن به مرحله گلدهی، گیاه از نظر رویشی به خوبی رشد کرده باشد، در غیر اینصورت پتانسیل باردهی پایینی خواهد داشت.
علائم کمبود نیتروژن در خیار
عدم تامین نیتروژن کافی در دسترس باعث سفید شدن برگ های مسن تر، (تصویر 1)، اختلال در رشد گیاه، تاخیر در رشد، ساقه های نازک (تصویر 2) و تغییر رنگ میوه ها (تصویر 3) می شود. در موارد شدید، کل گیاه از بین می رود. کمبود نیتروژن ممکن است گیاه خیار را نسبت به شوری بسیار حساس کند.
تصویر 1: علائم کمبود نیتروژن در برگ های خیار. برگ سالم (سمت چپ)؛ کمبود نیتروژن (سمت راست)
تصویر 2: در تصویر سمت ج، گیاه پس از جوانه زنی هیچ نیتروژنی دریافت نکرده و در نتیجه رشد نکرده و رنگ پریده است. در تصویر ب: گیاه سالم است. در تصویر الف: گیاه کمتر از نمونه گیاه مرکزی نیتروژن دریافت کرده است.
تصویر 3: میوه خیار با کمبود نیتروژن بد شکل و کلروتیک شده است.
رشد رویشی و تولید میوه زمانی که عرضه نیتروژن کافی نباشد به شدت محدود می شود. گیاهان رنگ پریده و میوه ها دوکی شکل میشوند. برگ های جدید کوچک شده اما سبز باقی می مانند، در حالی که قدیمی ترین برگ ها زرد می شوند و می میرند. اگر مشکل اصلاح نشود، زرد شدن ساقه به برگ های جوانتر گسترش می یابد. عملکرد کاهش یافته و میوه کم رنگ، کوتاه و ضخیم میشود. برای تامین نیتروژن، فسفر و پتاسیم خیار، کود سه بیست ژله ای پریمو توصیه میشود. این ترکیب برای خیار در فضای باز و گلخانه قابل استفاده است و سبب افزایش کمیت و کیفیت محصولات می شود. همچنین در تمام مراحل رشدی گیاه قابل مصرف است.
علائم کاربرد نیتروژن بیش از حد
گیاهانی که بیش از حد نیتروژن دریافت می کنند، رشد بیش از حد و بافت نرم تری دارند. در نتیجه برگها سبز تیره تر و شکننده خواهند بود. گیاهانی که مقدار زیادی نیتروژن به آنها داده می شود، عموماً کوتاه می مانند و دارای ساقه های قوی و ضخیم، میانگره های کوتاه، شاخه های جانبی کوتاه، گل های کمتر و میوه های کوچک هستند. برگ های میانی و بزرگتر به سمت پایین برمیگردند و در شرایط گرم به راحتی پژمرده می شوند. ایجاد سوختگی در برگ نیز رایج است. همچنین لکه هایی شفاف بین رگبرگ ها یا در لبه های برگ ایجاد می شود که در نهایت زرد و سپس قهوه ای می شوند (تصویر 4).
نقش عنصر فسفر (P) در گیاه
فسفر برای رشد طبیعی ریشه ها و اندام های تولید مثل (گل، میوه، دانه) ضروری است. فسفر باعث رشد قوی گیاه اولیه و توسعه یک سیستم ریشه ای قوی می شود. فسفر برای تقسیم سلولی و تشکیل مولکول‌هایی که در تبدیل انرژی شرکت می‌کنند نیز مورد نیاز است. گیاهان در تمام مراحل رشد به فسفر نیاز دارند، اما تقاضا در زمان استقرار محصول و رشد اولیه گیاه بیشتر است. اگر فسفر در دسترس محدود شود، از بافت‌های مسن‌تر به بافت‌های جوانتر برگها، ریشه‌ها و نقاط رشد منتقل میشود. در محصولی مانند خیار که دارای تولید مداوم بافت‌های رویشی (ساقه و برگ) و زایشی (گل و میوه) جدید است، عرضه منظم فسفر (و سایر عناصر غذایی خیار) مورد نیاز است تا اطمینان حاصل شود که گیاه میتواند تولید میوه با کیفیت را در یک دوره طولانی حفظ کند. به طور کلی زمانی که PH خاک بین 6.0 تا 6.5 باشد، دسترسی فسفر معمولاً بهینه است.
علائم کمبود فسفر در خیار
هنگامی که فسفر خاک کم باشد، باید نیاز گیاه به طور منظم با کود دهی تامین شوند. برای اطمینان از تامین فسفر، بهتر است در بستر کاشت از کود فسفر استفاده نمود. بنابراین آزمایش خاک برای تعیین وضعیت فسفر خاک و تخمین مقدار (در صورت وجود) آن ضروری است. گیاهانی که کمبود فسفر دارند، ریشه‌های ضعیفی دارند، کوتاه‌قد هستند و برگهای کوچک، تیره، کدر و سبز خاکستری تولید می‌کنند (تصویر 5).
با این حال، بر خلاف کمبود نیتروژن، برگهای بالای بوته، سبز تیره باقی می ماند (تصویر 6). لکه های قهوه ای بین رگبرگ ها در برگ های بالغ ظاهر می شود. تشکیل میوه کاهش می یابد، بنابراین تا زمانی که کمبود اصلاح نشود، تولید مختل میگردد. کود 12.61.0 پریمو حاوی مقدار قابل توجهی عنصر فسفر و در حد متعادل عنصر ازت است. این ترکیب موجب افزایش رشد ریشه ها و گلدهی و باردهی در گیاهان می گردد.
تصویر 4: علائم بکارگیری نیتروژن بیش از حد در خیار: در تصویر فوق پژمردگی و افتادگی برگ های مسن و به دنبال آن لکه های سوخته زرد و قهوه ای در برگ های پایینی مشاهده میشود که ناشی از بکارگیری نیتروژن بیش از حد است.
تصویر 5: تصویر سمت راست، یک گیاه سالم را نشان میدهد. در تصویر سمت چپ، گیاهی که کمبود فسفر دارد دیده میشود که رشد کندی دارد و برگهایش کوچک، سبز تیره و کدر است.
تصویر 6: در این تصویر گیاهی با کمبود فسفر نشان داده میشود. قدیمی‌ترین برگ این گیاه زرد روشن است، اما برگ بالای آن سبز تیره باقی مانده است.
نقش پتاسیم (K) در تغذیه خیار
پتاسیم یک عنصر غذایی اصلی است که در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی در همه گیاهان نقش کلیدی دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فعال سازی حداقل 60 آنزیم مختلف که در رشد و متابولیسم گیاه نقش دارند
- تنظیم تعادل آب گیاه از طریق شیب اسمزی ریشه و عملکرد سلول های نگهبان روزنه
- مشارکت در فعال شدن چندین آنزیم کلیدی و کنترل تشکیل ATP به عنوان بخشی از فتوسنتز
- افزایش انتقال عناصر غذایی خیار از طریق سیستم آوند چوبی و ترکیبات آلی (عمدتاً کربوهیدرات ها) در سیستم آوند آبکش
- مشارکت در هر مرحله اصلی سنتز پروتئین
- کاهش حساسیت گیاه به بیماری های گیاهی و تنش های زیستی
- افزایش تحمل گیاه به تنش شوری، خشکی و دماهای پایین
کمبود شدید پتاسیم باعث تاخیر در انتقال ترکیبات قندی در گیاه می شود که منجر به تجمع نشاسته در برگ های پایینی می شود. خیار در بین اکثر محصولات زراعی از نظر نیاز بالای پتاسیم منحصر به فرد است. در واقع، گیاه خیار یکی از معدود محصولاتی است که به پتاسیم بیشتری نسبت به نیتروژن نیاز دارد. کود کامل 10.5.50 پریمو حاوی مقدار بالایی عنصر پتاسیم و در حد متعادل عناصر فسفر و ازت است. استفاده از این ترکیب برای افزایش مقاومت گیاه به تنش های محیطی و بیماری ها بسیار موثر است.
همچنین استفاده از این کود مفید برای درشت شدن و رنگ آوری میوه های خیار موثر می باشد.
نقش پتاسیم در مقاومت مقابل بیماری خیار
پتاسیم دارای اثر شناخته شده ای در افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماری زا و کاهش تأثیر بیماری است. در منابع علمی نتایج قابل توجهی برای خیار گزارش شده است. براساس این نتایج پتاسیم اثر لکه برگ زاویه ای ناشی از باکتری Pseudomonas Lacrymanse. pv syringae را کاهش می دهد. همچنین بیماری کپک خاکستری میوه ایجاد شده توسط قارچ Botrytis cinerea با استفاده از کودهای پتاسیم در خیارهای پارتنوکارپ از 27 تا 33 درصد کاهش می یابد. مطالعات نشان داده است که محلول پاشی محلول های حاوی نمک پتاسیم میتواند سفیدک پودری ناشی از Sphaerotheca fuligiena را کنترل می کند (تصویر 7 و 8). محققان معتقدند که محلول پاشی پتاسیم باعث ایجاد مقاومت سیستمیک می شود.
علائم کمبود پتاسیم در خیار
کمبود پتاسیم زمانی اتفاق می‌افتد که غلظت پتاسیم به کمتر از 3000 پی‌پی‌ام در شیره دمبرگ یا کمتر از 5/3 درصد در وزن خشک برگ برسد. علائم کمبود پتاسیم ابتدا در برگهای مسن ظاهر می شود. به طور معمول، کلروز ابتدا در حاشیه برگ ظاهر می شود، سپس ناحیه بین رگبرگی تحت تأثیر قرار می گیرد. علائم از قاعده برگ به سمت راس گیاه پیش می رود. زرد شدن و سوزاندن برگ های مسن از لبه ها شروع می شود و در نهایت بین رگبرگ های اصلی به سمت مرکز برگ گسترش می یابد (تصویر 9 و 10).
علائم ظاهری برگ اغلب با ظاهر قهوه ای یا خالدار همراه است. این گیاه دارای میانگره های کوتاه و برگ های کوچک است.
تصویر 7: یک برگ خیار که به شدت آلوده به سفیدک پودری است.
تصویر 8: برگهای گیاه مجاور (تصویر 7) که با کود پتاسیمی محلول پاشی شده است.
تصویر 9: گیاهی که کمبود پتاسیم دارد و برگهای مسن‌تر زردرنگ، خشک و کاغذی میشوند.
کمبود پتاسیم با تأثیر بر آماس سلولی و باز و بسته شدن روزنه‌ها بر تنظیم آب گیاه تأثیر می‌گذارد، از این رو، محصولات با کمبود پتاسیم مستعد پژمردگی هستند. از آنجایی که پتاسیم در گیاه متحرک است، زمانی که ذخایر آن کم است به سمت برگ های جوان حرکت می کند. اگرچه ممکن است رشد گیاهان به طور جدی مختل نشود اما عملکرد و کیفیت میوه اغلب به شدت کاهش می یابد. بخش انتهایی میوه ممکن است به طور کامل رشد نکند و ظاهری مشابه شرایط تنش آبی به خود بگیرد (تصویر 11). محلولپاشی پتاسیم با کود مایع کا 60 نوتری تک حاوی درصد بالایی از عنصر پتاسیم است و به دلیل اسید آمینه آزادی که دارد، جذب عنصر پتاسیم را توسط گیاه افزایش میدهد.
تصویر 10: علائم کمبود پتاسیم روی برگ ها نشان داده شده است.
تصویر11: میوه بدلیل کمبود پتاسیم، در انتهای ساقه بزرگ نمی شود.
در خاک‌های متوسط یا سنگین، که حرکت پتاسیم نسبتاً آهسته است، نیترات پتاسیم باید در بستر کشت گنجانده شود. میتوان از آزمایش اولیه خاک برای تعیین میزان مورد نیاز استفاده کرد. در مصرف کود پتاسیم خصوصا در خاک های سبک یا سیستم های بدون خاک زیاده روی نکنید، زیرا پتاسیم بیش از حد باعث کمبود نیتروژن در گیاهان می شود و ممکن است بر جذب کاتیون های دیگر مانند منیزیم و کلسیم تأثیر بگذارد.
روابط متقابل بین پتاسیم و سایر عناصر غذایی خیار
مصرف بیش از حد پتاسیم یا نیتروژن ممکن است کمبود فسفر را تحریک یا تشدید کند و یا باعث کمبود منیزیم و در نهایت کاهش عملکرد در خیار شود. کمبود پتاسیم نیز می تواند باعث ایجاد یا تسریع کمبود آهن و افزایش تجمع نیتروژن شود.
این مقاله به زودی تکمیل می شود.
