خوابیدگی گندم و راه های جلوگیری

ورس یا خوابیدگی گندم و راههای جلوگیری از آن

گندم، به عنوان یکی از پایه‌های اصلی تغذیه بشر، همواره در معرض خطرات متعددی قرار دارد. یکی از این خطرات، پدیده “خوابیدگی گندم”  یا خوابیدگی است که به خم شدن و خوابیدن ساقه‌های گندم قبل از برداشت اشاره دارد. ورس می‌تواند خسارات قابل توجهی به محصول وارد کند و علاوه بر کاهش کمیت، کیفیت گندم را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

در این مقاله، به بررسی خوابیدگی گندم، علل وقوع آن، و راه‌های مختلف جلوگیری از آن می‌پردازیم.

تعریف و نشانه‌های ورس

ورس به حالتی اطلاق می‌شود که در آن ساقه‌های گندم، به دلیل عدم توانایی تحمل وزن خوشه‌ها، خم شده و به زمین می‌افتند. این پدیده بیشتر در مراحل پایانی رشد گندم، زمانی که دانه‌ها سنگین می‌شوند، رخ می‌دهد. اما به طورکلی خوابیدگی گندم به سه دسته ورس ریشه، ورس ساقه و ورس نودال تقسیم بندی میشوند.

علائم و نشانه‌های ورس گندم عبارتند از:

• خم شدن ساقه‌ها در نزدیکی سطح زمین
• خوابیدن کامل یا جزئی بوته‌ها
• ریزش خوشه‌ها به روی زمین
• سختی در برداشت محصول
• کاهش کیفیت و کمیت گندم

علل و عوامل مؤثر در ورس

عوامل متعددی می‌توانند در وقوع خوابیدگی گندم نقش داشته باشند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عوامل ژنتیکی: برخی از ارقام گندم به طور ذاتی، مقاومت کمتری در برابر ورس دارند.
• شرایط محیطی: عواملی مانند باد شدید، بارندگی‌های سیل‌آسا، و گرمای شدید می‌توانند احتمال ورس را افزایش دهند.
• تراکم بوته: کشت متراکم گندم، به خصوص در ارقام پرمحصول، می‌تواند منجر به افزایش رقابت برای نور و مواد غذایی و در نهایت، ورس شود.
• کوددهی نامناسب: استفاده بیش از حد از کودهای نیتروژن‌دار، به خصوص در مراحل پایانی رشد، می‌تواند ساقه‌ها را ضعیف و مستعد ورس کند.
• آفات و بیماری‌ها: برخی از آفات و بیماری‌ها، مانند بیماری سفیدک، می‌توانند باعث ضعیف شدن ساقه‌ها و افزایش احتمال ورس شوند.
• روش‌های نامناسب داشت: آبیاری نامناسب، به خصوص آبیاری غرقابی، می‌تواند به ورس گندم دامن بزند.

اگر ورس قبل از اینکه سنبله های گندم ظاهر شوند بر روی عملکرد تاثیر آنچنانی ندارند به این خاطر که گیاه دوباره توانایی بازسازی خود را دارد اما اگر ورس  در زمان ظهور سنبله ها اتفاق بیافتاد بیشترین خسارت (  در حدود 31 درصد کاهش عملکرد) را در پی خواهد داشت.

روش‌های جلوگیری از ورس

خوشبختانه، روش‌های مختلفی برای جلوگیری از خوابیدگی گندم وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انتخاب رقم مناسب: انتخاب ارقام گندم مقاوم به خوابیدگی گندم، اولین قدم در جلوگیری از این پدیده است. بهتر است از ارقامی استفاده شود که پا بلند نبوده و نسبت عوامل محیطی و اقلیم منطقه سازگار و مقاوم باشد. بهتراست این ارقام ساقه های خشبی و با قطر بالا داشته باشند.
• مدیریت تراکم بوته: تنظیم تراکم بوته با توجه به شرایط آب و هوایی و رقم مورد کشت، از جمله روش‌های مهم در پیشگیری از ورس است. در مواقعی که میزان کشت بذر  در واحد سطح بیشتر از حد استاندارد باشد بعلت عدم سرعت رشد ساقه باعث ورس ساقه شده و اغلب از محل گره ها این اتفاق میافتد.
• کوددهی متعادل: استفاده از کودهای نیتروژن‌دار به صورت متعادل و متناسب با نیاز گندم، از تجمع بیش از حد نیتروژن در ساقه‌ها و ضعیف شدن آنها جلوگیری می‌کند. توصیه میشود که از کود های ازته به صورت تسقیط و سرک استفاده شود و همجنین استفاده از کودهای حاوی پتاسیم می تواند به استحکام بافت های ساختمانی گیاه کمک کرده و گیاه را در مقابل باد و باران و در نتیجه ورس محفوظ نگه دارد. علاوه بر این کودهای حاوی پتاسیم موجب افزایش مقاومت زمستانه گندم و استحکام ساقه، جلوگیری از حمله آفات و بیماری ها میشود.
• رعایت تاریخ کشت: رعایت تاریخ مناسب کشت ارقام مختلف نسبت به اقلیم های مختلف جهت جلوگیری از خوابیدگی گندم بسیار کارامد و موثر هست.
• کنترل آفات و بیماری‌ها: مبارزه به موقع با آفات و بیماری‌ها، به خصوص بیماری سفیدک، می‌تواند از ضعیف شدن ساقه‌ها و ورس جلوگیری کند.
• آبیاری مناسب: پرهیز از آبیاری غرقابی و استفاده از روش‌های آبیاری کم‌فشار، مانند آبیاری قطره‌ای، می‌تواند به حفظ استحکام ساقه‌ها کمک کند.
• استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد: در برخی موارد، استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی می‌تواند به افزایش استحکام ساقه‌ها و کاهش احتمال ورس کمک کند. برخی از سموم شیمیایی وجود دارند که می‌توانند باعث کوتاه شدن ساقه‌ها و افزایش استحکام آنها شوند. استفاده از این سموم باید با احتیاط و تحت نظر متخصصان انجام شود. برخی از کنترل کننده های رشد مثل CCC نیز جهت این امر استفاده میشود.
• برداشت به موقع: برداشت گندم در زمان مناسب، قبل از سنگین شدن کامل خوشه‌ها، می‌تواند از ورس جلوگیری کند.

تاثیرات ورس بر کیفیت و کمیت گندم

ورس می‌تواند تاثیرات منفی قابل توجهی بر کیفیت و کمیت گندم داشته باشد. از جمله این تاثیرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش راندمان برداشت: ورس، برداشت گندم را با دشواری مواجه می‌کند و منجر به افزایش ضایعات در مزرعه می‌شود.
• کاهش کیفیت دانه: دانه‌هایی که در اثر ورس به زمین می‌افتند، بیشتر در معرض حمله آفات و بیماری‌ها قرار دارند و کیفیت آنها کاهش می‌یابد.
• کاهش وزن هزاردانه: دانه‌هایی که در اثر خوابیدگی گندم دچار تنش شده‌اند، معمولاً وزن کمتری دارند.

اهمیت پیشگیری از ورس

با توجه به تاثیرات منفی ورس بر کیفیت و کمیت گندم، پیشگیری از وقوع این پدیده از اهمیت بالایی برخوردار است. با استفاده از روش‌های مختلف پیشگیرانه، مانند انتخاب رقم مناسب، مدیریت تراکم بوته، رعایت تاریخ مناسب کشت، کود دهی متعادل، کنترل آفات و بیماری‌ها، آبیاری مناسب، استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد و برداشت به موقع، می‌توان از خسارات ناشی از خوابیدگی گندم جلوگیری کرد و به حفظ محصول باکیفیت و پرمحصول دست یافت.

سخن آخر

ورس گندم، مشکلی جدی است که می‌تواند خسارات قابل توجهی به محصول وارد کند. با شناخت علل و عوامل مؤثر در ورس و استفاده از روش‌های مختلف پیشگیرانه، می‌توان از وقوع این پدیده جلوگیری کرد و به حفظ محصول باکیفیت و پرمحصول دست یافت.