رایج ترین بیماری های گوجه فرنگی در کشت
گوجه فرنگی با نام انگلیسی Tomato از خانواده Solanaceae (تیره بادمجانیان یا سیب‌زمینیان) است. این میوه دارای محبوبیت ویژه ای در بین سبزیجات در کل دنیا می باشد. گوجه فرنگی مستعد ابتلا به بیماری های مختلفی است که می تواند بر رشد، عملکرد و سلامت کلی آنها تأثیر بگذارد. در طول فصل رشد بسیاری از بیماری ها و اختلالات می تواند گوجه فرنگی را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه به معرفی و درمان بیماری های گوجه میپردازیم.
لکه برگی سپتوریایی Septoria leaf spot
لکه برگی سپتوریایی یکی از شایعترین بیماریهای قارچی در گوجه فرنگی فضای باز است. این بیماری توسط قارچ Septoria lycopersici ایجاد می شود.
علائم بیماری علائم بیماری میتواند در تمام مراحل رشدی گیاه ظاهر شود اما اغلب پس از شروع میوه دهی شیوع میابد. علائم به صورت لکه های متعدد گرد در برگهای پایینی و مسن و برخی ساقه های جوان پدیدار می شود. لکه ها در ابتدا آبدار و روشن بوده و بعد از مدتی به لکه های متعدد با مرکز خاکستری تا کرم با حاشیه تیره (قهوه ای رنگ) تبدیل می شوند. برگها در اثر این بیماری از پایین گیاه شروع به ریزش می کنند. لکه های ایجاد شده روی برگها غالباً گرد هستند؛ که با پیشروی بیماری بزرگ شده و به هم می پیوندند.
در نتیجه برگها زرد و نهایتا خشک شده و ریزش می کنند. بیماری از برگهای مسن شروع شده و تا برگهای جوان کشیده می شود. در صورت ایجاد بارندگی و عدم کنترل بیماری، آلودگی به سمت بالا و برگهای جوان نیز سرایت می کند. در این صورت گیاه زودتر از موعد خشک شده و آفتاب سوختگی در میوه ها اتفاق می افتد. آب و هوای گرم و مرطوب سبب گسترش بیماری می شود.
عامل این بیماری در بقایای برگی آلوده زمستان گذرانی می کند. این قارچ در اندامهایی به نام پیکنیدیا تولید اسپور میکند. این اسپورها با نام کُنیدی (Conidia) نیز شناخته می شوند. اسپورها توسط حشراتی مانند سوسک ها، کرم ها و شته ها جا به جا می شوند.
نشانه ها و علائم بیماری لکه سپتوریایی در میوه گوجه فرنگی
کنترل و مبارزه لکه برگی سپتوریایی
- استفاده از بذر و نشاء سالم
- رعایت تراکم کشت
- استفاده از ارقام مقاوم
- کنترل رطوبت
- آبیاری صبحگاهی به جای عصر
- رعایت بهداشت مزرعه بخصوص در زمان مرطوب بودن برگها
- تناوب زراعی
- حذف بقایای گیاهی
- کنترل علفهای هرز
- مبارزه شیمیایی با سمومی مانند کلروتالونیل، مانکوزب، بلکیوت، آلیادو و …
سوختگی زودرس یا لکه برگی آلترناریایی Early blight or Alternaria leaf spot
سوختگی زودرس در گوجه فرنگی توسط قارچ Alternaria solani ایجاد می شود. این بیماری را با نام لکه برگی آلترناریایی نیز می شناسند. سوختگی زودرس مانند لکه برگی سپتوریایی جزء بیمارهای رایج در کشت گوجه فرنگی فضای باز است.
ریزش سریع برگهای پایینی گیاه آلوده از بارزترین علامت این بیماری و دلیل نامگذاری آن است.
علائم بیماری بلایت زودرس به شکل لکه های قهوه ای رنگ با حاشیه تیره در برگهای مسن و پایینی می باشد. این لکه ها به تدریج پیشروی کرده و با هم ادغام می شوند. سپس حلقه های مواج و نامنظم به صورت دوایر متحد المرکز در وسط لکه ها تشکیل می شوند. برگهای مبتلا خیلی زود زرد و خشک می شوند و در نهایت ریزش می کنند. عامل بیماری به میوه ها نیز سرایت کرده و لکه های سیاه مخملی با دوایر متحد المرکز در آن ایجاد می کند.
هوای گرم و مرطوب سبب گسترش سریع لکه برگی آلترناریایی می شود. آلترناریا سولانی (A. solani) در هر مرحله رشدی ایجاد آلودگی می کند اما در مرحله میوه دهی آلودگی شدیدتر و گسترش آن سریعتر است.
آنتراکنوزی که توسط قارچ Colletotrichum coccodes ایجاد می شود، شایع تر و آسیب رسان تر است. این قارچ بیشتر به میوه‌های رسیده حمله می کند. علائم در ابتدا به شکل لکه های گرد، آبدار و فرورفته روی میوه ایجاد شده؛ سپس در مرکز آن دوایرمتحدالمرکز تیره تشکیل می شود. دایره ها در اصل اندام های تولید کننده هاگ هستند. در آب و هوای مرطوب این اجسام تولید تعداد زیادی هاگ کرده و بیماری را گسترش می دهند. میوه های آلوده اغلب توسط قارچهای ثانویه مورد حمله قرار گرفته و کاملا پوسیده شده و از بین می روند.
کنترل و مبارزه سوختگی زودرس یا لکه برگی آلترناریایی
- استفاده از ارقام مقاوم
- کنترل رطوبت
- تناوب زراعی
- عدم کشت سیب زمینی در تناوب زراعی
- ایجاد فاصله مناسب بین بوته ها
- برداشت مکرر میوه های رسیده
- از بین بردن میوه های آلوده
- استفاده از سموم شیمیایی مؤثر کلروتالونیل، اکویشن پرو، سیگنوم، اورتیواتاپ، سیدلی تاپ، کابریودو، بلکیوت و …
بلایت دیررس یا بادزدگی Late blight
بلایت دیررس را به نامهای سوختگی فیتوفتورایی، پژمردگی دیر هنگام و بادزدگی نیز می شناسند. عامل این قارچ در گوجه فرنگی توسط قارچ Phytophthora infestans ایجاد می شود. فیتوفتورا برای ایجاد بیماری و گسترش آن به درجه دمای 15 تا 20 درجه سانتی گراد و رطوبت بالای 90 درصد نیاز دارد. در گرمای زیاد خسارت و گسترش بیماری کاهش میابد؛ به طوری که شرایط گرم و خشک به توقف بیماری کمک می کند.
به همین دلیل این نوع پاتوژن را پایه آب نیز می نامند. بادزدگی یک بیماری بسیار مخرب است؛ که می تواند به سرعت کل گیاهان را از بین ببرد. در صورت عدم کنترل سریع می تواند باعث کاهش عملکرد قابل توجهی شود.
علائم بیماری به صورت لکه های سبز تا قهوه ای رنگ نکروز شده با حاشیه سبز تا خاکستری رنگ است. لکه ها روی ساقه، برگ و میوه تشکیل می شوند. کرکهای سفید ممکن است در قسمت پایین ساقه ها و پشت برگها دیده شود. زخم های ایجاد شده روی ساقه و دمبرگ قهوه ای رنگ بوده و بدون شکل خاصی به صورت پراکنده ایجاد می شوند. علائم روی گلها به صورت تغییر رنگ و ریزش زودهنگام نمایان است. میوه ها نیز دارای لکه هایی با بافت محکم در طیف رنگی طلایی تا قهوه ای تیره می باشند.
کنترل و مبارزه بلایت دیررس یا بادزدگی
- استفاده از ارقام مقاوم
- تناوب زراعی
- کشت در تراکم مناسب
- تناوب زراعی
- استفاده از سموم شیمیایی مؤثر مانند متالاکسیل مانکوزب، پریویکور انرژی، ترکیب الیت و اسکادران، داکونیل و …
لکه باکتریایی یا نقطه باکتریایی
دو عامل باکتریایی هستند که میتوانند بیماری لکه باکتریایی ایجاد کنند. باکتری های Xanthomonas campestris pv. Vesicatoria و Pseudomonas syringae pv..
لکه هایی که توسط باکتری Xanthomonas campestris pv. Vesicatoria روی برگها و ساقه ها ایجاد می شوند، دایره ای و نامنظم با کمی حس چربی هستند. به این بیماری که توسط عامل Xanthomonas ایجاد می شود، نقطه باکتریایی نیز می گویند. لکه ها قهوه ای تیره با هاله زرد رنگ می باشند. اگر لکه ها زیاد باشند با هم شروع به رشد کرده و در نهایت پژمرده و قهوه ای رنگ می شوند.
علائم روی میوه با علائم روی ساقه و برگ متفاوت است. لکه ها روی میوه های سبز ابتدا به صورت نقاط سیاه رنگ، برجسته و جوش مانند می باشند. با پیشروی بیماری لکه ها بزرگ شده و به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای در آمده و مرکز آنها فرورفته و حفره دار می شود.
علائم بیماری لکه باکتریایی که توسط Pseudomonas syringae pv. ایجاد می شود، کمی با نقطه باکتریایی متفاوت است. لکه هایی که در این بیماری روی میوه های سبز تشکیل می شوند، کمی برآمده و دارای حاشیه های کاملاً مشخص هستند. این لکه ها به طور قابل توجهی کوچکتر از لکه باکتریایی Xanthomonas هستند. به عمق میوه نفوذ نمی کنند و می توان آنها را با ناخن خراش داد. آسیب این بیماری که بر اثر Pseudomonas ایجاد می شود، بر کیفیت میوه کمتر است.
هوای خنک و مرطوب سبب گسترش و افزایش این بیماری می شود.
تصویری از نشانه ها و علائم بیماری لکه موجی در میوه گوجه فرنگی
کنترل و مبارزه لکه باکتریایی یا نقطه باکتریایی
- رعایت بهداشت مزرعه
- استفاده از بذر و نشاء های عاری از بیماری
- کنترل رطوبت
- عدم استفاده از آبیاری بارانی
- جلوگیری از آسیب فیزیکی به گیاهان
- مبارزه با آفات
- مبارزه شیمیایی با سموم مسی مانند بردوفیکس، نوردکس، رد شیلد، کوپروسیت سی و …
شانکر باکتریایی
شانکر باکتریایی یکی دیگر از بیماریهای رایج در گوجه فرنگی است که توسط Clavibacter michiganensis subsp michiganensis ایجاد می شود. بوته های جوان ممکن است در اثر این بیماری به طور ناگهانی پژمرده شوند. در گیاهان مسن تر لبه برگها شروع به نکروز (خشک شدن) کرده و به مرور به قسمت میانی برگ کشیده شده، سپس کامل خشک می شوند.
علائم ابتدا در یک طرف گیاه بروز میکند سپس کل بوته را درگیر می کند. علائم ابتدایی گاهی به صورت حفره در داخل ساقه ایجاد شده و سپس به شکافهای قهوه ای رنگ و طولی تقسیم می شوند. اطراف لکه ها را به مرور هاله ای سفید رنگ می پوشاند. این ضایعات به دلیل ظاهری که دارند، چشم پرنده نیز نامیده می شود.
کنترل و مبارزه شانکر باکتریایی
- رعایت بهداشت مزرعه
- استفاده از بذر و نشاء های عاری از بیماری
- کنترل رطوبت
- عدم استفاده از آبیاری بارانی
- جلوگیری از آسیب فیزیکی به گیاهان
- مبارزه با آفات
- مبارزه شیمیایی با سموم مسی مانند بردوفیکس، نوردکس، رد شیلد، کوپروسیت سی و … در مراحل مختلف. اغلب از سم بردوفیکس استفاده می شود.
ضدعفونی بذور با بردوفیکس با نسبت 10 در هزار - ضدعفونی خاک با بردوفیکس 10 با نسبت در هزار
- سمپاشی با بردوفیکس روی جوانه ها با نسبت 5 در هزار
- سمپاشی بردوفیکس پس از ریزش گلبرگها با نسبت 5 در هزار
- سمپاشی باید هر دو هفته یکبار با نسبت 5 در هزار تکرار شود
پژمردگی فوزاریومی Fusarium Wilt
عامل بیماری پژمردگی فوزاریومی قارچ Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici است. این بیماری یکی دیگر از رایج ترین بیماری های گوجه است که همه ساله خسارت ایجاد می کند. فوزاریوم قارچی خاکزاد است که پوسیدگی را از پایه ساقه ایجاد کرده و به سمت برگها پیش میبرد. علائم در ابتدا در یک طرف بوته نمایان شده سپس کل گیاه را در بر میگیرد. برگها پژمرده شده و ریزش میکنند. در محل طوقه پوسیدگی ایجاد شده و بوته میری اتفاق می افتد.
کنترل و مبارزه پژمردگی فوزاریومی
- استفاده از ارقام مقاوم
- استفاده از بذر و نشاء های سالم و عاری از بیماری
ضدعفونی خاک - تناوب زراعی
- استفاده از سموم کشاورزی مؤثر از ابتدای کشت جهت پیشگیری از بیماری مانند ترکیب الیت و اسکادران، اینشورپرفورم، رورال، یونیفرم و …
پژمردگی ورتیسیلیومی Verticillium wilt
عامل این بیماری قارچ های Verticillium dahiae و Verticillium albo-atrum هستند. این قارچ می تواند به بیش از 200 گونه گیاهی اعم از سیب زمینی، بادمجان، فلفل، توت فرنگی ، هندوانه، تربچه و … حمله کند.
علائم این بیماری مانند پژمردگی فوزاریومی ابتدا در برگهای پایینی و در یک طرف گیاه ظاهر می شود. در برگهای مسن ابتدا لکه های زردی ظاهر می شوند، سپس کل برگ دچار زردی (کلروز) شده و ریزش می کند. در نهایت ممکن است به مرگ گیاهچه منجر شود. گاهی ممکن است گیاه زنده بماند اما عملکرد محصول به شدت کاهش یافته و میوه ها آفتاب سوخته می شوند. هاگ های قارچ میتوانند چندین سال در خاک زنده بمانند.
کنترل و مبارزه پژمردگی ورتیسیلیومی
- استفاده از ارقام مقاوم
- استفاده از بذر و نشاء های سالم و عاری از بیماری
- ضدعفونی خاک
- تناوب زراعی
- استفاده از سموم مؤثر از ابتدای کشت جهت پیشگیری از بیماری مانند ترکیب الیت و اسکادران، توپسین ام، بلتانول، یونیفرم و …
