انواع ملون کاشت شده در ایران
میوه ملون، یک نماد از طعم و عطر زندگی است که در جهان و به ویژه در دل سرزمین ایران، به شهرت و ارزش بی نظیری دست یافته است. این گونه از خانواده شگفتی های طبیعت، با برهم کنش طعم های شیرین و خواص چندگانه اش، هر ذائقه ای را به خود جذب می کند. انواع ملون با تنوع در شکل، رنگ و خصوصیت های یکتای خود، هواداران زیادی را مجذوب می کنند. ادامه این متن، به دنبال کاوش در دنیای انواع میوه های ملون و انواع خربزه ایرانی می‌باشد.
هر کدام از این رقم‌ها دارای ویژگیها و نکات منحصر به فردی هستند که باعث شده تا این میوه، به‌عنوان یک منبع غنی از ویتامین‌ها، عناصر معدنی و حتی آب، مورد پسند و توجه فراوانی قرار گیرد.
ملون میوه‌ای با طعم شیرین از خانواده کدوئیان Cucurbitaceae است؛ این میوه در تمام نقاط ایران کشت شده و طرفداران بسیار زیادی دارد. Melon نام انگلیسی این میوه هست اما در فارسی با توجه به تیپ میوه نام‌گذاری‌های مختلفی صورت گرفته است.
انواع ملون با توجه به ویژگیها و عطر و طعم منحصر به فردشان در اقصی نقاط دنیا کشت شده و بسیار متنوع هستند. عمده تفاوت آنها در فرم، رنگ پوست و گوشت، بافت و طعم میوه است. با وجود این همه تنوع، بعضی از ارقام بسته به ذائقه‌ی افراد منطقه، طرفدار بیشتری دارد و بیشتر کشت می‌شود.
در فارسی به طور کلی به آن دسته از ملونهایی که دارای گوشت نرم هستند، طالبی یا گرمک و گروهی که دارای گوشت تردتر و سفت‌تر هستند خربزه می‌گویند. البته دسته بندی بسیار متعددی برای آنها صورت گرفته که در ادامه به آنها میپردازیم.
خربزه‌ها و طالبی‌ها غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین C، ویتامین A، پتاسیم و فیبر هستند. مصرف خربزه میتواند به حفظ سلامت قلب، پشتیبانی از سیستم ایمنی و حفظ سلامت پوست کمک کند. همچنین، این میوه به عنوان یک منبع آب طبیعی هم مطرح است، زیرا اکثر وزن خربزه از آب تشکیل شده است.
تفاوت خربزه و طالبی
ملون ها در زمان عامیانه به دو دسته طالبی و خربزه تقسیم می شوند. این دسته بندی در اثر خصوصیات مشترکی که در میوه های مختلف در انواع ملون وجود دارد، صورت گرفته است. آن دسته که دارای گوشت ترد با بافت سفت تر هستند که عمدتاً تیپ میوه آنها بیضی شکل است در دسته خربزه ها قرار می گیرند. گروهی دیگر که دارای بافت نرم تر و آبدار تر بوده و همگی تیپ گرد دارند، طالبی نامیده می شوند.
انواع ملون در اقصی نقاط دنیا وجود دارد که بسیار متنوع اند. اما در ایران با توجه به ذائقه‌های ما ایرانیان تمام ارقام کشت نمی‌شوند. دسته‌بندی‌ها براساس شکل و فرم پوست و همچنین رنگ پوست و گوشت میوه صورت میگیرد.
انواع میوه های ملون
انواع ملونها که در ادامه به آنها میپردازیم عبارتند از:
- ملون گالیا
- ملون هانی دیو
- ملون وسترن شیپر
- ملون شارانته (ایتالین تیپ)
- ملون سمسوری
- ملون گرد آبادی
- ملون گرمک
- ملون شاهپسند
- ملون دستنبو
- ملون آناناسی یا احمدی یا گرمساری
- ملون جان کاناری (جان کنری)
- خربزه احمدی
- ملون تاشکندی
- ملون ترکیه ای
- خربزه درگزی یا خربزه افغانی
- خربزه مشهدی یا خربزه ایرانی
ملون گالیا
از مشخصات این نوع از انواع ملون میتوان به تیپ میوه گرد، پوست زرد و زبر (دارای توربندی قوی) و گوشت میوه سبز اشاره کرد. گالیاها معمولا بسیار شیرین و خوش عطر و طعم هستند. تنوع ارقام ملون گالیا بسیار زیاد بوده و با اسامی مختلف و به صورت تجاری به بازار عرضه شده است. ارقامی نظیر داکو، 2053، مارکو، پاتریوت، آریانا و … در این دسته قرار می گیرند.
از ویژگی های بهترین ملون های گالیا می توان به پوستی خوشرنگ با زره بندی یا توربندی قوی اشاره کرد. گوشت میوه سبز، ترد و سفت و دارای حفره میانی کوچک است. بوته ها میبایست نسبت به بیمای های قارچی و تنش محیطی مقاومت داشته و پربار باشند. یک شکل بودن میوه‌ها و هم سایز بودنشان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تصویر گوشت و پوست ملون گالیا
ملون هانی دیو
این رقم یکی از انواع میوه های ملون خاص است که در ایران نیز کشت می شود. این رقم با ظاهری گرد، پوست سفید تا سبز کم رنگ، بدون توربندی (زره بندی) و فاقد خطوط شناسایی می شود. گوشت میوه به رنگ های سفید، سبز و نارنجی کم رنگ دیده می شود. تفاوت فاحش این رقم نسبت به دیگر ارقام، پوست صاف و یکدست، بدون توربندی و خطوط و همچنین رنگ روشن این ملون می باشد. ملون هانی دیو بر خلاف ظاهر ظریفی که دارند، نسبت به ترک خوردگی و حمل و نقل مقاوم هستند.
طعم این ملون ها بسیار شیرین بوده و حفره میانی نسبتاً کوچکی دارد.
ملون وسترن شیپر
ملون های وسترن شیپر نیز تیپی دیگر از انواع ملونها بوده، که در ظاهر مشابه با ملون های گالیا هستند؛ اما رنگ گوشت آنها متفاوت و نارنجی رنگ است. ملونهایی گرد با پوست زرد، گوشت نارنجی رنگ و عطر و طعم خوشایند می باشد. رقم تاگت از کمپانی نانهمز هلند در این دسته قرار میگیرد.
از ویژگی های بهترین ملون های وسترن شیپر می توان به بافت ترد و سفت با حفره میانی کوچک اشاره کرد. میوه این تیپ ملون دارای ماندگاری سر بوته و ماندگاری بعد از برداشت بالایی می باشد. پوشش برگی قوی و عدم ترک خوردگی میوه، قدرت بوته و تحمل بالا به عوامل بیماریزا نیز از خصوصیات مهم این نوع از انواع ملون است.
تصویر گوشت و پوست وسترن شیپر
ملون شارانته (ایتالین تیپ)
به ملون های شارانته یا ایتالین تیپ، خربزه هشت خط نیز می‌گویند. انواع ملون ها دارای پوست زرد تا نارنجی رنگ با خطوط طولی و منظم سبز رنگ با گوشت نارنجی پررنگ می‌باشد. انواع مختلفی از میوه های این تیپ ملون (خربزه) یافت می شود که میتواند گرد یا بیضی شکل باشد.
از خصوصیات بهترین میوه ایتالین تیپ ها می توان بوته قوی، مقاومت بالا نسبت به بیماریها و شرایط اقلیمی مختلف نام برد. حفره میانی کوچک و بلردهی بالا نیز از مهمترین ویژگی‌های این تیپ خربزه است. ملون های شارانته از جمله ارقام بسیار پرطرفدار صادراتی هستند. بنابراین ماندگاری بعد از برداشت بالا و یکنواختی در شکل و اندازه در این ارقام نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ملون (طالبی) سمسوری
نام انگلیسی طالبی cantaloupe می‌باشد و این میوه بومی هند، ایران و آفریقا است. ظاهر سمسوری شبیه به ملون بوده با این تفاوت که بر روی آن 8 الی 12 خط یا شیار طولی به رنگ سبز یا زرد وجود دارد. گوشت طالبی سمسوری سبز رنگ است.
طالبی سمسوری بیشتر مناسب مصرف داخلی و محلی است و به منظور صادرات مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بنابراین سفتی زیاد بافت میوه در این رقم معیار نیست. سمسوری با کیفیت دارای گوشتی لطیف و نسبتاً نرم، سبز رنگ، طعم شیرین و حفره میانی نسبتاً کوچک است. انتظار سفتی زیادی از این رقم نمیشه داشت اما سفتی میوه باید در حدی باشد که در زمان حمل و نقل آسیبی به آن وارد نشود. البته ارقام هیبرید که به تازگی وارد شده‌اند تا حدودی گوشت سفت تری نسبت به ارقام استاندارد دارند.
گوشت و پوست طالبی سمسوری
ملون (طالبی) گرد آبادی
ملون گرد آبادی نام محلی است که بر این رقم گذاشته شده است. میوه این طالبی از نظر ظاهری بسیار مشابه میوه سمسوری می باشد با این تفاوت که گوشت آن نارنجی رنگ است. پوست این ملون کرم رنگ، همراه با توربندی و حدود 8 خطوط طولی سبز تا زرد رنگ می باشد. بافت میوه ترد و بسیار آبدار با گوشت نارنجی رنگ و بسیار خوش عطر و طعم است. ملون گرد آبادی در واقع همان تیپ شارانته یا ایتالین تیپ است. عمده تفاوت گرد آبادی با ایتالین تیپ های دیگر در نرم تر بودن بافت میوه و توربندی ضعیف تر آن است.
بهترین رقم باید دارای خصوصیاتی نظیر پوست ضخیم و مقاوم به حمل و نقل با طعم میوه شیرین و دلپذیر باشد. بذر این میوه نیز خوش طعم و با کیفیت بوده و به عنوان آجیل مورد استفاده قرار می گیرد. طالبی گرد آبادی مانند سمسوری گوشت ترد و آبداری دارد و همچنین سفتی زیاد میوه در نیز در این رقم زیاد مطرح نیست. ارقام هیبرید ملون های تیپ گردآبادی دارای سفتی بافت بیشتری هستند.
ملون (طالبی) گرمک
گرمک یکی ار انواع ملون های گرد، با پوست زرد و گوشت نارنجی رنگ و متعلق به خانواده کدوئیان می باشد. پوست میوه نازک و دارای توربندی نامنظم است. این میوه با عطر و طعم دلپذیری که دارد، یکی از پرطرفدارترین میوه‌های فصل تابستان محسوب می شود. میوه گرمک بسیار شبیه به وسترن شیپر است؛ با این تفاوت که گرمک زودرس تر و لطیف تر بوده، سر و ته میوه صاف تر و هضم آن نیز آسان تر است. گرمک یکی از انواع میوه‌های ملون پرآب فصل تابستان است. قسمت‌های مورد استفاده گرمک عبارتند از: میوه و هسته آن که به عنوان آجیل مورد استفاده قرار می گیرد.
بوته این ملون ها قدرت باروری بالایی دارد و 3 الی 4 چین می توان از آن برداشت کرد. بنابراین باردهی و قابلیت چین زیاد همراه با حفظ کیفیت میوه تا انتهای برداشت جزء بهترین ویژگی های ملون گرمک است. خوش عطر و طعم بودن، تحمل در برابر بیماری ها و مقاومت بالای میوه در برابر حمل و نقل نیز اهمیت دارد. بذر گرمک ثمین بذر نمونه ای از انواع ملون است.
تصویری از ملون گرمک
ملون (طالبی) شاهپسند
این نمونه ملون از دسته طالبی های زودرس و پرطرفدار است. میوه ها معمولا کوچک با فرم گرد و تقریباً 8 خطوط طولی می باشند. رنگ پوست آنها زرد رنگ با خطوط سبز روشن و توربندی ضعیف است. این نمونه طالبی دارای بافت نرم و بسیار شیرین با حفره ای نسبتا بزرگ می باشد. عطر و طعم نوستالژی و دلپذیر این ملون در ذهن ما ایرانیان همیشه ماندگار است. ارقام دلشاد (دلگشا) و شاهین نمونه هایی از بذرهای تجاری ملون شاهپسند است.
ملون (طالبی) دستنبو
این ملون عطر تند و دلپذیری دارد که باعث می شود با در دست گرفتن میوه بوی بی نظیر آن به دست بماند؛ به همین دلیل به دستنبو مشهور است. این رقم به طور کلی ظاهری شبیه به شاهپسند دارد؛ با این تفاوت که اندازه میوه بسیار کوچک و رنگ پوست آن قهوه ای رنگ است. طالبی دستنبو از انواع ملون های گرد، با وزن کم و اندازه کوچک اما بسیار خوش عطر و طعم می باشد. رنگ پوست قهوه ای رنگ با 8 عدد خطوط طولی زرد رنگ است. رنگ گوشت میوه زرد رنگ و بافت آن بسیار نرم و آبدار است.
- ملون (خربزه) آناناسی یا احمدی یا گرمساری
ملونهای آناناسی بومی آسیا بوده و با توجه به رنگ گوشت میوه نام گذاری شده‌اند. به دلیل بافت سفت و ترد در دسته عمومی خربزه‌ها قرار می‌گیرند. خربزه‌های آناناسی دارای فرم بیضی شکل، رنگ پوست کرمی تا زرد رنگ و گوشت نارنجی رنگ هستند. طعم شیرین و دلپذیری دارند. این میوه خوش طعم تابستان بوده که برای رفع تشنگی بسیار مفید است و بیشتر در مناطق گرمسیر کشت می‌شود. این نوع خربزه ها را با اسامی احمدی و گرمساری نیز می شناسند.
ملون های گرمساری یکی از انواع خربزه های ایرانی است که در کشور ما بخصوص در مناطق گرمسیر سطح زیر کشت قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد. رنگ گوشت میوه آن ها زرد تا نارنجی رنگ و در اقلیت موارد سبز کم رنگ است. همچنین طعم شیرین و دلپذیری دارند. ملون های گرمساری یکی از میوه های محبوب و خوش عطر و طعم تابستان هستند. آن ها برای رفع تشنگی بسیار مفید بوده و در ایران بیشتر در مناطق گرمسیری کشت می شود.
این رقم هر چه دارای یونیفرمی و همشکلی بیشتر و همچنین پوست آن در برابر ترک خوردگی و آسیب فیزیکی (در مزرعه و حین حمل و نقل) مقاوم تر باشد، کیفیت بالاتری دارد. طعم شیرین و ماندگاری بعد از برداشت نیز از معیارهای انتخاب بهترین بذر ملون می باشد. ارقام راک و احلام نمونه بذرهای آناناسی پر طرفدار و با کیفیت هستند.
تصویری از خربزه آناناسی
ملون جان کاناری
ملونهای جان کاناری یا جان کَنِری نوعی خربزه بیضی شکل است که پوستی زرد رنگ، نسبتاً صاف و بدون توربندی دارد. رنگ گوشت میوه کِرِم رنگ بوده و دارای بافتی ترد و آبدار است. این مدل بسیار خوش عطر و طعم بوده و دارای میانگین وزنی حدود 2.5 تا 3 کیلوگرم می باشد. خربزه جان کاناری در ظاهر بسیار به خربزه احمدی شباهت دارد. با این تفاوت که توربندی در رقم جان کاناری بسیار ضعیف بوده و وزن میوه کمتر از رقم گرمساری است.
ملون تاشکندی
ملون تاشکندی یکی از انواع ملون های بیضی شکل با پوست سبز تیره می باشد. سطح پوست آنها ناهموار بوده و دارای نقاط سیاه رنگ پراکنده و نقوش طولی برجسته‌ی زرد رنگ است. گوشت میوه در طیف رنگی سبز تا زرد قابل مشاهده است. ملونهای تاشکندی دارای طعمی شیرین و بافتی ترد و آبدار هستند.
ملون ترکیه ای
ملون ترکیه ای نوعی خربزه است که در کشور ترکیه طرفداران زیادی دارد. میوه های این رقم بسیار شبیه به رقم تاشکندی است. تفاوت این دو نوع خربزه در رنگ پوست و طعم آنهاست. ملون ترکیه ای پوستی به رنگ زرد با لکه‌هایی تیره (مشکی) دارد. توربندی در این نوع ملون نسبتاً ضعیف بوده و اغلب به صورت طولی تشکیل می‌شود. طعم ملون های ترکیه ای با ملونهای رایج در بازار ایران متفاوت است؛ بنابراین میزان علاقه به این ملون به ذائقه فردی بستگی دارد.
ویژگی های بهترین ملون ترکیه ای: پوست سالم و بدون ترک، بافت ترد و شیرین، ماندگاری بعد از برداشت طولانی مدت و مناسب بودن جهت صادرات از بهترین ویژگی های ملون ترکیه ای است.
ملون درگزی یا افغانی
ملون افغانی یکی از انواع خربزه های بیضی شکل است. این ملون با نام خربزه درگزی نیز شناخته می شود. خربزه افغانی یا درگزی دارای پوسته ای به رنگ زرد روشن بوده که با لکه های بیضی شکل و پراکنده به رنگ سبز تیره و روشن ادغام شده است. پوست این میوه دارای زره بندی (توربندی) نسبتاً قوی و نا منظم می باشد. گوشت خربزه درگزی به رنگ سبز روشن بوده و بافتی ترد و طعمی شیرین دارد.
ویژگی های بهترین ملون درگزی: در میان ارقام خربزه افغانی آنهایی که دارای وزن خوب هستند؛ در عین حال مقاومت بالایی نسبت به بیماریها و شرایط آب و هوایی مختلف با حفظ کیفیت میوه دارند؛ در زمره بهترین ارقام قرار می گیرند.
ملون (خربزه) مشهدی یا خربزه ایرانی
این رقم در واقع خربزه ایرانی با نام علمی Cucumis melo var.inodoru از خانواده کدوئیان است که در بین عموم مردم به خربزه مشهدی مشهور است. خربزه مشهدی ظاهری متفاوت از دیگر ارقام ذکر شده با طعمی خاص و دلچسب دارد. فرم میوه بیضی کشیده با پوست زرد پررنگ، با توربندی قوی و خطوط طولی متعدد به رنگ سبز تا کرم رنگ می‌باشد. گوشت میوه سبز کمرنگ، سفت و بسیار ترد است.
معمولاً هر چه رنگ پوست میوه خربزه به زرد تیره‌تر متمایل و خطوط سفید رنگ روی آن بیشتر باشد، خربزه شیرین‌تر است. این خربزه بسته به رقم وزن‌گیری متفاوتی دارد.
از ویژگی های بهترین خربزه مشهدی در این نوع خربزه هر چه پوست زبرتر، زرد پررنگ تر، اندازه میوه‌ها بزرگتر و طعم میوه‌ها شیرین تر باشد؛ دارای کیفیت و بازارپسندی بالاتری است. بوته‌ها باید مقاومت نسبی در برابر بیماری‌های قارچی داشته باشند. در ضمن میزان زودرسی رقم نیز در حین حفظ کیفیت از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که با قیمت مناسبتری در بازار به فروش می‌رسد. ارقام خربزه مینو ارگون، مینو ثمین بذر و خاتون جام مثالهایی از خربزه مشهدی یا خربزه ایرانی هستند.
تصویری از خربزه مشهدی
نحوه کشت ملون
ملون ها را اغلب در فضای باز پرورش می‌دهند. نحوه کشت ملون به صورت نشاء یا کشت مستقیم صورت میگیرد. اغلب این محصول را در فضای باز می‌کارند اما برخی از ارقام قابلیت کشت در گلخانه را نیز دارند. انواع ملون را می توان در گلخانه به صورت داربستی کشت کرد. برای کشت داربستی میبایست میوه دارای پدانکل قوی (قدرت اتصال میوه به بوته زیاد) و بوته دارای مقاومت نسبی به بیماریها باشد.
فاصله کشت بذر ملون روی ردیف‌ها 50 تا 60 و فاصله بین پشته‌ها 180 تا 220 در نظر گرفته می‌شود. فاصله ها بسته به نوع رقم و الگوی کشت منطقه متفاوت است.
انواع ملون در مرحله پرورش و داشت نیاز به مراقبت و تغذیه دارد. بنا به این ملزم میبایست از سم و کودهای مؤثر و با کیفیت در زمان های مناسب و طبق نیاز گیاه استفاده کرد.
طول دوره رسیدگی ملون ها بسته به رقم، فصل و منطقه کشت از 60 تا 90 روز متغیر است.
نتیجه گیری
ملون ها تنوع بالایی دارند و در اقصی نقاط جهان کشت می شوند. در ایران نیز انواع ملون و انواع میوه های خربزه کشت و به بازار عرضه می شود. با توجه به اسامی مختلف و ابهاماتی که درمورد تفاوت آنها پیش می آمد؛ در مقاله ارائه شده سعی کردیم با توضیحات مختصر و شفاف سازی برخی ارقام، راهنمای شما باشیم. انتخاب نوع رقم به عهده کشاورزان است.
معیارهایی که برای انتخاب رقم مد نظر قرار می گیرد: کشش بازار و سلیقه اهالی منطقه و سازگاری ارقام با منطقه تحت کشت می باشد. نحوه کشت و تغذیه ارقام بر اساس نیاز گیاه و مدیریت آفات و بیماریها در پرورش محصول با کیفیت نکته ای اساسی است. مجموعه مزرعه با ارائه مشاوره تخصصی در زمینه بذر، سم و کود در خدمت کشاورزان گرامی می باشد.
